تغییر ارزش ها

گروه مرجع یکی از مهم ترین منابع هویتی افراد یک گروه و در ابعاد گسترده تر، یک جامعه است، و تاثیر بسیار مهمی در شکل گیری نگرش ها و ارزش ها و جهت دهی به هنجارها و رفتارهای افراد جامعه دارد. تغییر گروه مرجع از گروه خودی به گروه دیگری (غریبه)، علاوه بر آن که موجب رواج ارزش ها و هنجارهای جامعه ای دیگر در جامعه خودی شده و موجب بروز رفتارهایی می شود که از دیدگاه جامعه خودی کجروی و انحراف محسوب می شود؛ موجبات بروز بحران های هویتی در بین افراد جامعه را نیز فراهم می کند. در این پژوهش میزان مرجعیت جوامع غربی توسعه یافته در بین دانشجویان دانشگاه های اصفهان و صنعتی اصفهان مورد بررسی قرار گرفته و برای تبیین آن تاثیر عواملی مانند: مطلوبیت نظام های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ارزشی جوامع غربی و نیز تاثیر عوامل اقتصادی، سیاسی و ارزشی جامعه ایران در نظر گرفته شده و مکانیسم تاثیر آن ها بر تغییر گروه مرجع تحلیل شده است. از دیگر عواملی که به عنوان متغیر مستقل مورد استفاده قرار گرفته است می توان به گسترة تبلیغاتی و رسانه ای جوامع غربی برای تبدیل خود به عنوان مرجع برای سایر جوامع و همچنین طبقه اقتصادی و اجتماعی افراد اشاره کرد. این علل در قالب مکانیسم ارائه شده در چارچوب نظری پژوهش، در مجموع قدرت تبیین را ارائه کرده اند، که در میان این عوامل، مطلوبیت نظام فرهنگی، ارزشی و سبک زندگی جوامع غربی با ضریب تاثیر مجموع 0.61 بالاترین تاثیر را در تغییر گروه مرجع دارد و طبقه اقتصادی و اجتماعی با مجموع ضریب تاثیر (مستقیم و غیر مستقیم) 0.39 و مطلوبیت اقتصادی و فرهنگی جامعه ایران با ضرایب 0.33- در مراتب بعدی تاثیر قرار دارند. در نتیجه این عوامل اکنون شاهد تغییر گروه مرجع در طیف نسبتاً وسیعی از دانشجویان هستیم به گونه ای که می توان تغییر گروه مرجع حدود 40 درصد از دانشجویان مورد بررسی را مورد تاکید قرار داد. این امر می تواند عواقب نامطلوبی را برای جامعه به همراه داشته باشد و موجبات از خودبیگانگی در میان افراد جامعه، تضعیف انسجام اجتماعی، مصرف گرایی به سمت کالاهای خارجی، و به دنبال آن تضعیف سیستم اقتصادی جامعه و... را به همراه داشته باشد.

تحقیق حاضر در پی توصیف، تحلیل و تبیین تغییر ارزش ها با تاکید بر مطالعه نسل ها و شناخت عوامل اجتماعی مؤثر بر شکل گیری این تغییرات در بین جوانان و مقایسه آن با نسل میانسال و بزرگسال در یک نمونه آماری 820 نفر زن و مرد هفده تا شصت و چهار ساله ساکن در شهر های استان مازندران می باشد. این تحقیق با استفاده از روش پیمایشی انجام گرفته است و داده های مورد نیاز نیز از طریق پرسشنامه های مربوط گردآوری، استخراج و تحلیل شده است. هدف این بررسی هنجاریابی و شناخت اعتبار مقولات ارزشی موجود در فهرست دهگانه ارزشی شوآرتز در میان جوانان (29 17) ساله و مقایسه آن با دو نسل میانسال (44 30) و بزرگسال (64 45) و بررسی تفاوت معنی داری مقولات ارزشی به صورت مقطعی با توجه به فرضیه های تحقیق تنظیم شده است.مطالعه حاضر در قالب چارچوب نظری تحقیق با استفاده از رهیافت کارکردگرایی و ساختارگرایی برای درک بهتر تغییر ارزش ها و تفاوت نسل ها بهره گرفته است. داده ها حاکی از آن است که گرچه برخی شباهت های ارزشی در زمینه ارزش های کلان در سطح اجتماعی و ملی وجود دارد اما در تعدادی از این مقولات و گرایشات ارزشی به ویژه در عرصه شخصی و فردی و یا راه های دستیابی به این طبقات ارزشی بین نسل ها و عمدتاً در بین جوانان تفاوت های معنادار مشاهده شده است. عواملی همچون رسانه های گروهی، نوع خانواده، میزان نفوذ و قدرت اجتماعی، گروه مرجع، پایگاه اقتصادی اجتماعی، و اعتماد اجتماعی در کنار ویژگی های فردی مثل سن، جنسیت، سطح درآمد، نوع شغل، سطح تحصیلات در ایجاد تغییرات ارزشی در درون نسل ها تاثیرگذار بوده است.

دینداری و باورهای دینی می تواند باعث تغییراتی در زمینه های مختلف از جمله ارزش های مادی و غیرمادی خانواده گردد. هرچند که عواملی مانند فرآیند نوسازی فرهنگی نیز تغییراتی را در حوزه باورهای دینی جوامع به وجود آورده که منجر به تغییر و دگرگونی در ارزشهای خانوادگی شده است. این مقاله با هدف تأثیر باورهای دینی بر ارزش های خانواده در بین دانش آموزان دبیرستانی استان مازندران انجام شد. روش تحقیق، پیمایشی بوده و با ابزار پرسشنامه اطلاعات جمع آوری شد. جامعه آماری شامل دانش آموزان دبیرستانی شهرهای استان مازندران است. روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 400 نفر است. یافته ها نشان می دهد که میانگین باورهای دینی و همچنین شاخص تغییرات ارزش-های خانواده بیش از حد متوسط است و بیانگر نگرشهای تقریباً مدرن در حوزه ارزشهای خانوادگی در بین دانش آموزان است. بین میزان باورهای دینی و ارزش های خانواده رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد. یعنی هر چه باورهای دینی بیشتر شود، میزان تغییر ارزش های خانواده افزایش می یابد و برعکس هر چه باورهای دینی کمتر شود، میزان تغییر ارزش های خانواده کاهش می یابد. همچنین می توان شاهد وجود رابطه مثبت و مستقیم بین باورهای دینی شامل ابعاد اعتقادی، مناسکی، تجربی و بعد پیامدی با ارزش های مادی و ارزش-های غیرمادی خانواده بود. همبستگی بعد پیامدی بالاتر و بعد تجربی پایین تر از سایر ابعاد باورهای دینی است. نتیجه می توان گرفت که هرچند باورهای دینی بر تغییر ارزش های خانواده دانش آموزان اثرگذار است اما این باورها نیز می تواند متأثر از عوامل دیگر مانند رسانه ها و فرایند نوسازی باشد.

مسئله اصلی این تحقیق، شناسایی تغییرات در حوزه ارزش های اجتماعی معطوف به حکومت مطلوب (یافتن این ارزش ها در جامعه امروز ایران و نیز بازنمود و اولویت بندی پیش ران های مؤثر بر تغییر آن ها) در دهه پیش روست. از لحاظ روش شناسی، این تحقیق، پژوهشی آینده پژوهانه و کاربردی، بر مبنای پارادایم واقع گرایی انتقادی به شمار می رود و برای انجام آن، از روش های تحلیل محتوای کیفی، محیط شناسی و مدل S.T.E.E.P.V، تحلیل تأثیر متقابل، تکنیک های مطالعه کتابخانه ای، کدگذاری باز، پانل خبرگان، پرسشنامه، ماتریس تأثیرات متقابل و نرم افزار میک مک و نمونه گیری هدفمند، گلوله برفی و متخصصان دردسترس استفاده شده است. در پاسخ به پرسش نخست، دموکراسی، شایسته سالاری، عملکرد مطلوب، شفافیت، قانون مندی، پاسخ گویی، مشروعیت عقلانی حکومت، توسعه همه جانبه و حل مسائل، رفاه، امنیت، وجود نهادهای مدنی، جریان آزاد اطلاعات و امکان مشارکت و مطالبه گری، کاهش فساد، عدالت و آزادی در حوزه های مختلف، استقلال و منزلت بین المللی، ارزش های اجتماعی موجود (از دیدگاه مردم) معطوف به حکومت مطلوب شناسایی شدند. در پاسخ به پرسش دوم، یافته ها نشان داد سه پیش ران «ظهور طبقه اشرافی بعد از جنگ و آشکارشدن نمادها و نشانه های ثروت و تقابل آن با ارزش های انقلاب 57»، «نبود فضای مناسب برای بیان خواسته های مردم و عدم تحقق خواست ها و مطالبات آن ها در قوانین، ساختار و بافتار حکومت» و «قرائت و برداشت رادیکال و بنیادگرایانه از دین توسط حکومت»، کلیدی ترین متغیرهای سیستم و تأثیرگذارترین پیش ران ها بر تغییر ارزش های اجتماعی معطوف به حکومت مطلوب هستند. علاوه براین، هفت پیش ران «نبود مؤلفه های حکمرانی مطلوب (دموکراسی، توسعه، قانون مداری)»، «وجود تبعیض، نابرابری و بی عدالتی (دینی، جنسیتی، طبقه ای، مکانی و قومی)»، «پنهان کاری، دروغ گویی، ریا و عدم شفافیت در رفتار و گفتار مسئولین»، «کاهش نقش نخبگان متخصص و افزایش نقش طرفداران غیرمتخصص (حکومت)» «وجود فساد (اداری، اقتصادی و سیاسی)»، «عملکرد نامطلوب و عدم کارایی ساختارهای سیاسی و اداری» و «انواع شکاف ها (اعتقادی، جنسیتی، نسلی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی)» از این پتانسیل برخوردارند که به زمره پیش ران های کلیدی مؤثر بر تغییر ارزش ها بپیوندند و جهت و شدت ارزش های یادشده و درنتیجه آینده پیش رو را متفاوت تر رقم بزنند.