صدرالمتالهین

در حوزه متدولوژی شناخت، یکی از روش های بنیادین درکنار روش هایی چون استقرا و قیاس، معرفت شهودی است که این نوع از معرفت در هستی شناسی و معرفت شناسی عرفانی ، نقش پررنگ تری ایفا می کند؛ شناختی که به جای تکیه بر دانش های حصولی و مفهومی، از اشراق های قلبی بهره می گیرد.اما تحلیل درست از شناخت شهودی بسته به امکان یا امتناع شناخت یا تفصیل در این باب است،چراکه برخی امکان شناخت حصولی را به صورت تفصیلی محال دانسته اند و ناچارا شناخت را به حوزه بدیهیات و حضور و شهود برده اند.درمیان فیلسوفان غربی، اسپینوزا به گونه ای از شهود قائل است که به جای ریاضت های عملی و اخلاقی، از راه ریاضت های عقلی و ذهنی به دست می آید. شهودی که پیامد فراقت از هواهای نفس اماره نیست، بلکه نتیجه خاموشی وهم دربرابر عقل نظری است. صدرالمتالهین نیز به بهره گیری از شهود در فرایند شناخت تاکید دارد اما شهود مورد نظر وی مانند اسپینوزا تنها نتیجه ی ریاضت های معرفتی نیست، بلکه ریاضت های عملی و ترک هواهای نفسانی را موثر تر از انباشتگی شناخت حصولی می داند. ملاصدرا بوسیله ی محصول برآمده از جمع ریاضت عقلی و قلبی ، حکمت متعالیه را بنیان می نهد و نوآوری های درخشانی رقم می زند. نوشتار کنونی با روش توصیفی- تحلیلی، به مقایسه تطبیقی دیدگاه های اسپینوزا و صدرالمتالهین درباره معرفت شهودی می پردازد.