ماشین ترجمه

هدف از نگارش این مقاله آن بود تا دستکم بخشی از مشکلات ترجمه ماشینی، مشخص و ریشهیابی گردد. یافته ها حاکی از آن بود که «پدیده» در حال حاضر دارای مشکلات فراوانی است که ریشة آن ها را در سه چیز میتوان جستجو کرد: 1) نبود زبانشناسان مجرب در گروه برنامه نویسان؛ 2) نحوـ محوربودن تئوری زبانی؛ 3) نبود قدرت تعقل و تفکر در ماشین های ترجمه. ضمناً مشخص گردید که مشکلات نوع اول را میتوان با بهکارگیری نیروی متخصص رفع نمود. مشکلات نوع دوم با تجدیدنظر در تئوری زبانی و توجه به معنا قابل رفع است، اما- دستکم در شرایط کنونی- نمیتوان قدرت تعقل و تفکر را به ماشین داد و بنابراین مشکلات مربوط به مورد 3 قابل حل نیستند. با وجود این، نتیجه گیری شد که برای ترجمة متون اینترنتی و حجم زیادی از اطلاعات، بویژه وقتی هدف درک کلیات متن باشد، استفاده از ماشین به جای انسان هم راحت تر است و هم سریع تر و معقول تر.

هدف از انجام این تحقیق، بررسی گونه های مهم ابهام واژگانی و ساختاری و نیز مشکلاتی است که این گونه ابهامها را در امر ترجمه ماشینی ایجاد مینمایند. برای انجام این کار پنج نوع مهم ابهام واژگانی با عناوین ابهامهای مقوله ای، واژه های هم آوا ـ هم نویسه، واژه های هم نویسه، چند معنایی و ابهام انتقالی، با ارائه مثالهایی از فارسی و انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت. سپس ابهام ساختاری بررسی شد و دو نوع مهم آن با عناوین ابهامهای ساختاری واقعی و سیستمی تشریح گردید. پس از آن نیز شش روش رایج برای رفع ابهام ساختاری و نیز مشکلاتی که مرجعیابی در امر ترجمه ایجاد مینماید، بررسی شد. بررسیها نشان داد یکی از موارد ضروری برای عملکرد مثبت ماشینهای ترجمه، پرداختن اصولی به ابهامهای موجود در متن است و اینکه در بسیاری از موارد اطلاعات مربوط به واژه ها و حتی جمله (که اغلب به عنوان واحد ترجمه محسوب میگردد) برای ابهام زدایی کافی نیست و باید از اطلاعات غیر زبانی مانند اطلاعات جهان پیرامون و ... در ترجمه استفاده شود که البته در حال حاضر ماشینهای ترجمه عموماً فاقد این قابلیت مهم هستند.

واگذاری امور انسانی به ماشین را شاید بتوان یکی از ویژگی های متمایز عصر جدید دانست؛ دوره ای که انسان بیش از پیش با ابداع ها و اختراع های گسترده، هرچه بیشتر به دنبال رفع دشواری های پیش روی زندگی، نیازهای بشر و واگذاری آن به دستگاه هایی است که میزان بهره وری آنها به مراتب بالاتر و دقیق تر از انسان است. امّا بلندپروازی بشر به حدّی است که در پی محوّل کردن برخی ویژگی های خاصّ بشری از جمله تفکّر، دریافت، تحلیل و... به ماشین است. از جمله نیازهای روزافزون بشر در عصر ارتباط و سرعت، نیاز به ترجمه از زبان های متعدّد در حدّاقل زمان ممکن است. لذا واگذاری ترجمه به ماشین نیز در عصر جدید، از تلاش های خاصّ برخی حوزه های علمی، مثل هوش مصنوعی، زبانشناسی رایانه ای و... بوده است. تجربه های پُرنوسان این ایده، حتّی در زبان های مشابه موفّقیّت آن را با چالش مواجه کرده است. این مقاله سعی دارد در کنار اشاره به جایگاه و میزان رواج این نوع ترجمه بین دو زبان با نگاهی تحلیلی، گونه های متعدّد چالش ترجمة ماشینی از عربی به فارسی را ارائه و تحلیل نماید و نشان می دهد که ترجمة ماشینی با نگرش مطلق به آن، چالش های ویژه ای در زبان عربی دارد که بسیاری از زبان های دیگر فاقد آنها هستند؛ از جمله ابهام نوشتاری، ابهام واژگانی و مسئلة اِعراب. لذا ترجمة ماشینی از زبانی چون عربی به زبانی همچون فارسی، شاید از دشوارترین مراحل در تکامل یک ماشین ترجمة جهانی باشد.

دریافتِ چگونگیِ دسترسیِ ذهنِ انسان به عناصرِ واژگانیِ ذخیره در واژگانِ ذهنی و آگاهی از شیوه بازنماییِ دانش کمک زیادی به طراحی سیستم های پردازشِ زبانِ طبیعی می کند. در این مقاله سعی شده است تا پس از بررسیِ مسأله واژگان در ماشینِ ترجمه، با استفاده از شیوه بازنماییِ مفهومیِ نوعی سیستمِ بازنماییِ واژگان به کمکِ مفاهیم و روابط پیشنهاد شود که می تواند جهتِ بهبودِ عمل کردِ ماشینِ ترجمه به کار رود. درنهایت عمل کردِ این شیوه در زمینه رفعِ ابهامِ واژگانی، در قالبِ نمودارهای مفهومی، نشان داده شده است.