هویت مذهبی

به رغم این که نابرابری، فاصله و طردشدگی اجتماعی در جوامع وجود داشته است، نمی توان از تأمل در چرایی، چگونگی و پیامدهای آن برای گروه های مختلف و نظام های اجتماعیِ دارای تنوع و تکثر امروز، چشم پوشی کرد. وضعیت پیچیده و آسیب زای طرد اجتماعی زمانی اتفاق می افتد که افراد یا گروه ها، نمی توانند در فعالیت های معمولِ جامعه، خواه ازنظر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا به خاطر جدایی مکانی به طورکامل مشارکت کنند. پژوهش حاضر با هدف تبیین رابطهٔ هویت مذهبی و احساس طرد اجتماعی با در نظر گرفتن متغیر واسط موقعیت اجتماعی در میان دو گروه دانشجویان شیعه و سنّی و بهره گیری از سه رویکرد نظری همبستگی، تخصصی سازی و انحصاری و نیز نظریه های دورکیم، مارکس، وبر، گیدنز، جیبرون، بوردیو و زیبرا انجام شده است. نمونه آماری شامل ۲۶۹ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده های علوم اجتماعی سه دانشگاه علامه طباطبایی، تهران و شهید بهشتی بوده است. مطابق نتایج تحلیل های دومتغیری، بین میزان هویت مذهبی با احساس طرد اجتماعی رابطهٔ مستقیم و بین موقعیت اجتماعی و احساس طرد اجتماعی رابطهٔ معکوس وجود دارد. تحلیل رگرسیون چندمتغیره بیانگر آن است که متغیرهای واردشده به معادله توانسته اند بیش از یک سوم از واریانس احساس طرد اجتماعی در بین دانشجویان را تبیین کنند. نتایج تحلیل مسیر نیز حاکی از آن است که متغیرهای هویت مذهبی و قومیت رابطهٔ مستقیم و متغیر موقعیت اجتماعی رابطهٔ معکوسی با احساس طرد اجتماعی دارند.

مقدمه: مطالعه روابط بین پدیده ها و مفاهیم اجتماعی اهمیت فراوانی دارد. یکی از مهم ترین مفاهیم اجتماعی عصر حاضر هویت اجتماعی است. هویت اجتماعی حاصل تعامل بین انسانهاست که از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. روابط و شبکه های رسمی و غیررسمی، اعتماد و هنجارهای میان افراد و به طورکلی سرمایه اجتماعی نقش مهمی در شکل گیری هویتهای اجتماعی دارد. چگونگی روابط بین ابعاد سرمایه اجتماعی و برخی از انواع هویت اجتماعی (قومی، ملی و مذهبی) موضوعی است که در این پژوهش با استفاده از نظرات گیدنز در باب هویت اجتماعی، کلمن و پاتنام در مورد سرمایه اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. روش: این پژوهش با رویکرد کمی و با استفاده از پرسشنامه در بین 381 نفر از شهروندان شهر رشت به روش خوشه ای چندمرحله ای انجام شد. یافته ها: بر اساس نتایج تحقیق انواع سرمایه اجتماعی به طورکلی با هویت اجتماعی افراد در رابطه است. ابعاد سرمایه اجتماعی افراد به ترتیب بیشترین تأثیر را بر هویت مذهبی و سپس هویت قومی و ملی دارد و موجب تقویت این هویتها می شود. از بین ابعاد سرمایه اجتماعی نیز اعتماد بیشترین تأثیر را داراست. کمترین تأثیرگذاری بر انواع هویتهای اجتماعی مربوط به شبکه های رسمی است. بحث: وجود رابطه بین ابعاد سرمایه اجتماعی با انواع هویت اجتماعی افراد و این واقعیت که انواع مختلف هویت اجتماعی در بین جوانان، دانشجویان، افراد بیکار و بازنشسته ها در سطح پایین تری قرار دارد و همچنین پایین تر بودن سرمایه اجتماعی به ویژه اعتماد اجتماعی در بین این افراد که بیشترین تأثیر را بر هویت اجتماعی دارد، نشان دهنده اهمیت و ضرورت سیاستگذاری درست جهت ارتقای اعتماد اجتماعی در بین جوانان است. اعتماد به نهادهای اجتماعی در این بین می تواند نقش کلیدی ایفا کند.

گفتمان انقلاب اسلامی با اتکاء به الگوهایی چون فاطمه(س) و زینب(س) پشتوانه مهمی برای حضور مؤثر زنان در جامعه ایران بوده است. در این میان طیفی از زنان مذهبی که کنشگرانی فعال هستند، بیش از دیگران در روند هویت یابی خود از این دو الگو پیروی کرده اند. سوژه هایی که در پژوهش کیفی حاضر به صورت هدفمند انتخاب شدند، کسانی هستند که در میدان اربعین هم حضوری کنشگرانه دارند. آنها عزم جدی برای تأسی نمودن به الگوی هویتی زن شیعه دارند، با این حال عدم شناخت کافی نسبت به این الگو، مانع از تحقق آن شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که اگرچه فضای مناسکی اربعین بستری مناسب برای پیوند روحی سوژه ها با زینب(س) -به عنوان یکی از الگوهای هویتی زن شیعه- است، با این حال صرف حضور، بدون داشتن دغدغه کافی برای شناخت این الگو، ره آوردی هویتی برای سوژه های حاضر در میدان اربعین نخواهد داشت.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش ارتباط با خود بر هویت مذهبی نوجوانان 12 - ۱۵ سال مدارس اصفهان انجام شده است. روش پژوهش، نیمه آزمایشی به شیوه پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود و نمونه گیری به شیوه در دسترس و با انتخاب 40 نفر از دانش آموزان 12تا ۱۵ سال پایه پنجم و ششم مدرسه غیرانتفاعی طاها، ناحیه 2 آموزش و پرورش اصفهان صورت گرفت. بر اساس ملاک های ورود و خروج آزمودنی ها در دو گروه آزمایش (20 نفر) و کنترل (20 نفر) قرار گرفتند. ابتدا دو گروه از طریق پرسش نامه های استاندارد هویت مذهبی بِل بررسی شدند. سپس گروه آزمایش به مدت 16 جلسه 75 دقیقه ای تحت آموزش قرار گرفت و آزمودنی ها در مراحل پیش آزمون و پس آزمون، ارزیابی شدند. داده ها از طریق میانگین، انحراف استاندارد و تحلیل کواریانس بررسی شد. پس از تحلیل داده ها، فرضیه پژوهش، یعنی اثربخشی آموزش ارتباط با خود بر هویت مذهبی نوجوانان، تأیید شد. بر اساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که آموزش ارتباط با خود به نوجوانان مبتنی بر ارتباطات چهارگانه (خود، خدا، دیگران و طبیعت) بر هویت مذهبی آنان تاثیر دارد و موجب ارتقای سطح هویت مذهبی آنان می شود.

هدف از انجام این تحقیق، بررسی نقش هویت های تیمی، منطقه ای و مذهبی در تکوین  هویت ملی هواداران تیم های ملی جمهوری اسلامی ایران بود. این تحقیق از نوع کاربردی و ماهیت تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی و چون تاثیر متغیر پیش بین بر ملاک سنجیده می شود، از نوع همبستگی بود. برای جمع آوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای، مطالعه ادبیات موضوع و پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری پژوهش حاضر را هواداران پسر تیم های ملی ایران از مناطق فارس نشین، آذری نشین و کرد نشین کشور تشکیل می دادند. حجم جامعه آماری17000 نفر و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 567 نفر بر آورد شد. ابزار پژوهش، پرسشنامه گروه های  هویتی،[1] (هویت تیمی، هویت منطقه ای، هویت مذهبی و هویت ملی ) است. پایایی ابزار در نمونه ای 30 نفره مورد ارزیابی قرار گرفت و مقدار آن (a = ./88) برآورد شد و روایی آن به تایید متخصصان رشته مدیریت ورزشی رسید. نتایج تحلیل رگرسیون، معنادار بودن رابطه بین متغیر های پیش بین هویت تیمی، هویت منطقه ای و هویت مذهبی بر متغیر ملاک هویت ملی هواداران را نشان می داد. نتایج تحلیل ANOVA نشان دهنده معنادار بودن رگرسیون و ضریب B در معادله رگرسیون (001/0sig=) Sig=0/05) , ) می باشد.  با توجه به این یافته ها به مدیران و برنامه ریزان عرصه ورزش کشور توصیه می شود به ابعاد گوناگون متغییر های هویت مرتبط با ورزش توجه بیشتری نمایند و اقدامات و برنامه ریزی های لازم را در این زمینه انجام دهند. <br clear="all" /> [1] Identity Group