کتابخانه های ملی

هدف: با مقایسه گذشته و حال کتابخانه های ملی کانادا و استرالیا با کتابخانه ملی ایران، این مقاله فهمی انتقادی از روند توسعه و برنامه های سازمان اخیر به دست می دهد و به برنامه ریزی بهتر برای آینده کمک می کند. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش مطالعه تطبیقی است. برای جمع آوری داده ها از چک لیست کتابداری تطبیقی (سیمسوا ، 1371) استفاده شده است و با کنار هم گذاشتن این داده ها، سه سازمان از جنبه های کلی نظیر جایگاه، ساختار، مدیریت و خدمات و برنامه ها مقایسه شدند. یافته ها: کتابخانه و آرشیو ملی کانادا با داشتن امتیازاتی نظیر برنامه ریزی دقیق، گستره حمایت از خدمات کتابخانه ها، نحوه حراست از میراث ملی، هماهنگی با خدمات آرشیوی و نیز تلاش برای تشویق مردم در استفاده از اطلاعات برای توسعه ملی، از دو سازمان دیگر موفق تر است. نتیجه گیری: برای بهبود شرایط کتابخانه ملی ایران، پیشنهاداتی چون بازبینی اساسنامه، تجدیدنظر در مدیریت، بازنگری نحوه ادغام کتابخانه ملی و اسناد ملی و تجدیدنظر در روش برنامه ریزی توصیه شده است.

هدف: وجود نقاط مشترک فرهنگی، دینی و تاریخی بین کشورها و از همه مهم تر همجواری جغرافیایی کشورهای عضو اکو و پیشینه تاریخی مشترک ، لزوم شناسائی مؤلفههای تقویت کننده و تسهیل کننده همکاری در بین کتابخانههای ملی کشورهای عضو اکو را بیش از پیش آشکار می کند. در این مقاله راهکارهایی در این خصوص ارائه شده است. روش/رویکرد پژوهش: ، مطالعه اسنادی و کتابخانهای موجود در 10 کتابخانه ملی کشورهای عضو اکو یافته ها: وجود اشتراکات زبانی و خط در بین این کشورها، وابستگی سازمانی مشترک، اشتراک در مذهب، آثار و منابع مشترک احراز شد. برای همکاری کتابخانهها میتوان از فهرست ها و کتابشناسی های چندزبانه و چکیده های استاندارد بهره جست. لازمه آن تدوین استانداردهای توافق مورد کشورهای عضو و به-کارگیری متخصصان است. با وجود منابع مشترکی در کتابخانههای ملی کشورهای عضو اکو ، میتوان به زمینهسازی همکاری هرچه بیشتر این مراکز حافظ میراث علمی و فرهنگی اقدام کرد.

هدف: ارزیابی و رتبه بندی وب سایت کتابخانه های ملی کشورهای آسیایی. روش/ رویکرد پژوهش: به روش پیمایشی و با استفاده از ابزار WQET، 34 وب سایت کتابخانه ملی مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار گرفت. یافته ها: توجه به مخاطبان، اهداف وب سایت، سهولت جستجو، سرعت بارگذاری، روزآمدی، گرافیک، وجود پیشینه و سوابق علمی پدیدآورندگان حقیقی و حقوقی، دامنه و ساختار وب سایت، در وب سایت های مورد بررسی به میزان بسیار زیاد رعایت شده است. وب سایت کتابخانه ملی سنگاپور با امتیاز 80، رتبه نخست و لائوس با امتیاز 36 آخرین رتبه را کسب کرده است. کتابخانه ملی ایران نیز با امتیاز 76، در رتبه ششم قرار گرفت و از نظر درجه بندی دارای وب سایتی قابل اعتماد است.

هدف: بررسی رابط کاربر صفحات وب 15 کتابخانه ملی دیجیتالی به منظور پیشنهاد معیار برای رابط کاربر کتابخانه ملی دیجیتالی ایران. روش/رویکرد پژوهش: با استفاده از سیاهه وارسی (شامل 10 معیار و 114 مؤلفه) رابط های کاربر ارزیابی شده است. یافته ها: از میان کتابخانه های دیجیتالی امریکن مموری، فرانسه، و استرالیا بیشترین و افغانستان، صربستان، و ایتالیا کمترین امتیاز را کسب کردند. معیارهای زبان رابط، سادگی، و انسجام به ترتیب با 33/98، 15/91 و 76/86 درصد بیشترین، و معیار کنترل کاربر با 7/6 درصد به کمترین میزان در کتابخانه های دیجیتالی رعایت شده اند. نتیجه گیری: بیشتر امتیازات در رعایت معیارهای عمومی مانند زبان رابط کاربر و سادگی است. معیارهای اختصاصی در بیشتر کتابخانه ها رعایت نشده است. چارچوبی برای به کارگیری معیارهای ارائه شده در کتابخانه دیجیتالی کتابخانه ملی ایران پیشنهاد شده است.

هدف: مقایسه شاخص های عملکرد کتابخانه های کنگره، بریتانیا، کتابخانه های ملی استرالیا، اسپانیا، سوئیس، کانادا، و ژاپن با استاندارد ایزو ۲۸۱۱۸. روش شناسی: داده ها از شاخص های عملکرد 7 کتابخانه ملی گردآوری و مؤلفه های آنها طبق استاندارد ایزو 28118 دسته بندی و با این استاندارد مطابقت داده شد. یافته ها: کتابخانه های ملی در بُعدهای دسترس پذیری منابع: کاربرد، دسترس پذیری خدمات: دیجیتالی کردن، دسترس پذیری خدمات: دسترسی سریع و آسان، و ایجاد مجموعه ملی بیشترین شاخص ها را تعریف کرده اند دسترس پذیری در شرایط حاضر برای آنها بیش از واسپاری اهمیت دارد. همچنین در بُعدهای ارائه خدمات مرجع، حفظ و نگهداری مجموعه، توسعه، مدیریت کارآمد، و دسترس پذیری خدمات: فهرست نویسی، شاخص های کمتری تعریف کرده اند. نتیجه گیری: ایزو 28118 با مقتضیات کتابخانه های ملی تناسب دارد.

هدف: پیشنهاد شاخص های عملکرد برای کتابخانه ملی ایران بر اساس اهداف و راهبرد های سازمان.   روش: در مرحله نخست با بهره گیری از استانداردهای ایزو 28118 و ایزو 21248، شاخص های عملکرد 7 کتابخانه ملی اسپانیا، ژاپن، سوئیس، فرانسه، استرالیا، کانادا و بریتانیا شناسائی و سپس شاخص هر یک از کتابخانه ها مقایسه و در 9 بُعد مرتب و دسته بندی شد. با درهم آمیختن: الف) شاخص های ایزو؛ ب) شاخص های کتابخانه های ملی هفتگانه؛ ج) شاخص های اداره برنامه ریزی و توسعه سازمان؛ د) نظرهای خبرگان سازمانی، یک سیاهه وارسی شامل 192 شاخص در 11 بُعد تهیه کردیم. در مرحله دوم نظرات 13 تن از خبرگان معاونت کتابخانه ملی و معاونت پژوهش و منابع دیجیتال درباره مناسب بودن آنها برای کتابخانه ملی ایران به صورت هدفمند پرسیده و گزارش شده است. خبرگان نظر خود را درباره میزان اهمیت شاخص های عملکردی از طریق متغیرهای کلامی(خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، و خیلی زیاد) و با رویکرد فازی ابراز کردند. توابع عضویت مثلثی و تئوری فازی برای حل مسائل استفاده شد. از سیاهه های وارسی تکمیل شده 32 شاخص استخراج و تحلیل شد. به پیروی از ایزو 21248 و با استفاده از رویکرد تحلیل محتوا آنها را در 4 بُعد کارت امتیازی متوازن (شامل منابع، دستیابی، و زیرساختار؛ استفاده؛ کارایی؛ پتانسیل و توسعه) دسته بندی کردیم. تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک دلفی فازی و نرم افزار آماری SPSS نسخه ی 16 انجام شد. یافته ها: از میان 192 شاخص عملکرد پیشنهادشده به خبرگان سازمانی 32 شاخص تأیید شد و در قالب مناظر چهارگانه کارت امتیازی متوازن، شامل 11 شاخص در بُعد منابع، 8 شاخص در بُعد استفاده، 10 شاخص در بُعد کارایی، و 3 شاخص در بُعد پتانسیل و توسعه، پیشنهاد شده است. از میان 32 شاخص منتخب برای ارزیابی عملکرد کتابخانه ملی، 8 شاخص  مربوط به دو ایزو (28118 و 21248) است بنابراین  25% شاخص های عملکرد پایش شده در این پژوهش با ایزو مطابقت دارند. نتیجه گیری: با استخراج و انتخاب شاخص های عملکرد و دسته بندی آنها در4 بُعد کارت امتیازی متوازن، این امکان برای کتابخانه ملی ایران فراهم می شود که ضمن ارزیابی عملکرد خود بتواند نتایج و روش های به کار رفته را با سایر کتابخانه های ملی مقایسه کند و با مرور و پایش های مکرر، در خصوص شاخص های روا به اجماع برسد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی الزامات و اولویت ها در تهیه منابعی که می تواند بین کتابخانه ملی ایران و کتابخانه ها و مراکز ایران شناسی در قاره اروپا مبادله و اهداء شود، انجام شد. نتایج آن را می توان در تدوین خط مشی مبادله و اهدای مجموعه منابع اطلاعاتی (اعم از کتاب، نشریه و نظایر آن) به کار برد. منابع تهیه شده با توجه به ویژگی های فرهنگی – زبانی مناطق و کشورهای هدف تدوین شده و منطبق با سیاست های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران باشد.روش: پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی و با روش پیمایشی انجام شد. جامعه پژوهش مشارکت کنندگان از بین سه گروه مطلع شامل اعضای هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، رایزنان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و کتابداران شاغل در واحدهای اهداء و مبادله سازمان اسناد و کتابخانه ملی  انتخاب شدند. داده ها با ابزار پرسشنامه گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفت.یافته ها: بر اساس پیمایش انجام شده، مشخص شد که کتابخانه های ملی باید مقصد اول منابع ارسالی برگزیده باشند. از دید پاسخ دهندگان، بین کشورها و مناطق مختلف قاره اروپا ازلحاظ علاقه مندی به انتشارات ایرانی، تفاوت معناداری وجود ندارد و ارسال منابع برای آن ها از اهمیت یکسان برخوردار است. همچنین منابع تاریخی ایران و کتاب های مصور حاوی تصاویری از کشور ایران، در اولویت اول و دوم قرار دارد. در بین منابع تاریخی نیز، آثار مرتبط با تاریخ ایران معاصر و تاریخ ایران قدیم و پس ازآن جذابیت ها و دیدنی های سرزمین ایران از بیشترین اهمیت برخوردار بوده است. در حوزه زبان و ادب فارسی، آثار مرتبط به ادبیات معاصر ایران در اولویت نخست بوده و با فاصله کمی از آن، متون کلاسیک ادبیات فارسی و پس ازآن، متون آموزش زبان فارسی قرار دارد. همچنین از دید اکثر پاسخ دهندگان، در هر سه حوزه ذکرشده، موضوع ایران معاصر در اولویت نخست واقع شده است.نتیجه گیری: اهداء و مبادله منابع بین کتابخانه ملی ایران و کتابخانه های اروپایی فرصت مناسبی برای معرفی فرهنگ و تاریخ کشور ایران به خوانندگان و مراجعان کتابخانه هاست. انتخاب مناسب منابع مرتبط با فرهنگ و تمدن ایران زمین، منطبق بر اولویت های موضوعی و شکلی، می تواند بازدهی این امر را ارتقا بخشد.