اصطلاح قرآنی

زبان یک پدیده زنده و متحوّل بوده و بسیار پیش آمده که بر اثر عواملی، از جمله تحولات زمانی و مکانی و فرهنگی، ساختار زبان به طور کلی یا بخشی از آن عناصر آن از جمله واژگانش، تغییراتی را بپذیرد. زبان عربی که زبان قرآن کریم نیز می باشد، از این قاعده مستثنا نیست. در مقاله پیش رو به یکی از مباحث علوم قرآن و زبان شناسی، یعنی «تغییر معنایی الفاظ» بر اساس قرآن کریم و زبان عربی قبل از نزول قرآن و بالاخص شعر جاهلی پرداخته شده تا معلوم گردد که آیا واژگان قرآنی همچنان به معنای گذشته خود در زبان عربی جاهلی به کار رفته است یا آن معنا تغییر کرده و تبدیل به یک «اصطلاح قرآنی» گشته است و در وضعیت دوم، این تغییرات به چه شکلی می باشد. این بحث، هر چند از دیرباز نزد مسلمانان شناخته شده بود، امّا در دوران حاضر، با توجّه به گستردگی مباحث زبان شناسی، عمق و گسترش خاصی یافته و منجر به کشف زوایای پنهان واژه های زبان عربی و قرآن گشته است.

معناشناسی واژه ها در علوم همواره به ما در فهم محتوا، روش استدلال و بیان مطالب یک علم کمک شایانی می کند. در حقیقت معناشناسی، دانش بررسی و مطالعه معانی در زبان ها است. به طورکلی، بررسی ارتباط میان واژه و معنا را معناشناسی می گویند. در قرآن مانند کتاب ها و علوم دیگر واژه هایی به کار برده شده که با جستجو در آیات متعدد، معانی گوناگونی از آن بدست می آید؛ اما شناخت معانی واژه های قرآنی، ما را در فهم بهتر آیات و رابطه معنایی آیات با یکدیگر کمک می کند. یکی از آنها واژه «جعل» است. در این نوشتار تلاش می کنیم با پژوهش و تتبع، با روش توصیفی - بنیادی معانی گوناگون واژه جعل را دریابیم؛ اما گرچه جعل در برخی از علوم، معانی متفاوتی دارد، اما به نظر می رسد در قرآن به جزء معنای حقوقی جعل که تقلب، کلاه برداری و حیله گری است، در معانی دیگر آن یعنی جعل تکوینی، شرعی، اعتباری و برخی دیگر از معانی به کار برده می شود؛ ازین رو بیان کاربردهای جعل در معانی اعتباری و تکوینی و حتی در آثار امور تکوینی واعتباری از نوآوری های مقاله حاضر است؛ بنابراین تلاش می شود در این نوشتار به این پرسش پاسخ داده شود که معانی گوناگون جعل باتوجه به آیات مربوطه کدام است و چگونه تبیین، تحلیل و مقایسه می شوند.