بازارچه مرزی

هدف مقاله حاضر بررسی تأثیر بازارچه مرزی بانه و پیرانشهر در درجه توسعه یافتگی این دو شهر بر اساس شاخص های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی – فضایی است و همچنین عوامل مؤثر بر تفاوتهای تاثیر بازارچه های مرزی درتوسعه یافتگی است. مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می آیند که دارای طبیعت غیر حاصلخیز به خصوص در عرصه های کوهستانی و بیابانی هستند. به همین دلیل فقدان رفاه و نبود انگیزه های لازم برای زندگی، زمینه ساز مشکلات سیاسی، اقتصادی،و امنیتی برای دولتهای وقت بوده است. در این میان بازارچه های مرزی ازعمده ترین ابزارهای متحول کننده شهرهای مرزی می باشند که می توانند تحولی بنیادین در کارکرد، کالبد، تولید، اشتغال و در نهایت تغییر ساختار اقتصادی و کالبدی و کاهش مهاجرت شهرهای مرزی ایجاد کنند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از مدل کمی موریس انجام شده است.جمع آوری داده ها و اطلاعات از طریق روش کتابخانه ای و مشاهده میدانی صورت گرفته است. نتایج حاصله با استفاده از روش موریس و مشاهده میدانی حاکی از آن است که اگر چه شهر پیرانشهر و بانه در شرایط طبیعی و توپوگرافی تقریبا یکسانی هستند ولی تأثیر بازارچه مرزی در توسعه یافتگی شهر بانه نسبت به پیرانشهر بیشتر بوده است و آن ناشی از دسترسی ارتباطی، عوامل فرهنگی (قومیت همگن)، اقتصاد وابسته به خدمات و فعالیت غیر از کشاورزی و به طور کلی فضای جغرافیایی خاص شهر بانه می باشد. همچنین محدودیت جغرافیایی شهر پیرانشهر از قبیل محصور بودن بین کوههای مرتفع و زمین های کشاورزی مرغوب و تعدد کاربری نظامی اطراف از عوامل موثر در کمتر توسعه یافتگی شهر پیرانشهر نسبت به بانه می باشند.

مناطق مرزی در مقایسه با مناطق مرکزی کشورها از انزوای جغرافیایی، دوری از قطب های رشد اقتصادی، صنعتی، قرارگرفتن در حاشیه و همچنین توسعه نیافتگی در ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی برخوردار هستند. دولت ها برای کاهش این نقاط ضعف به دنبال احداث بازارچه مرزی برآمده اند. بازارچه مرزی به دلیل تماس این مناطق با محیط خارجی سبب گسترش مبادلات و پیوندهای فضایی در دو سوی مرزها و کاهش آسیب پذیری و تهدیدات مختلف در این مناطق شده است؛ بنابراین توجه به بازارچه مرزی از سوی صاحب نظران علوم مختلف از اهمیت وافری برخوردار شده است. به گونه ای که تحقیقات گسترده ای در این زمینه برای بررسی ویژگی ها و ابعاد این بازارچه ها صورت گرفته است. این مقاله با رویکرد فرا تحلیل به بررسی مقالات و پایان نامه های منتشر شده به زبان فارسی تا سال 1398 پرداخته است. فرا تحلیل به عنوان روشی برای تجمیع نتایج پژوهش های پراکنده در دستیابی به دیدگاهی نوین برای گسترش دانش بشری مورداستفاده قرار می گیرد. ازاین رو، یافته های تحقیق نشان می دهد عوامل گردشگری، توسعه اقتصادی - اجتماعی، اقتصادی - کالبدی، سیاسی - امنیتی، توسعه پایدار منطقه ای استفاده از شاخص های ترکیبی نقطه قوت پژوهش های مورد بررسی است و عدم توجه به توسعه یافتگی مناطق، توجه وافر به بعد امنیتی مناطق مرزی و در روش تحقیق عدم انعکاس روایی و پایایی ابزار مورد سنجش از نقاط ضعف پژوهش ها محسوب می گردد. از سویی دیگر تمامی تحقیقات تنها به صورت نظری به موضوع پرداخته اند و تاکنون دیدگاه کاربردی از سوی صاحب نظران برای تقویت بازارچه مرزی در سطح ملی ارائه نگردیده است.

نواحی مرزی (پیرامونی) به دلایل دوری از مرکز، انزوای جغرافیایی، توسعه نیافتگی و... تفاوت های آشکاری از نظر برخورداری از رفاه و توسعه با نواحی مرکزی دارند و ایجاد و فعالیت بازارچه ی مرزی می تواند باعث تعدیل رابطه ی یک سویه مرکز- پیرامون و بهبود رفاه منطقه ای گردد. هدف از این پژوهش بررسی نقش بازارچه ی مرزی شهرهندیجان در استان خوزستان در توسعه اقتصادی – اجتماعی منطقه است. بدین ترتیب پرسش نامه تهیه گردید که دارای پنج مؤلفه اقتصادی، اجتماعی، حمل و نقل، خدمات شهری و زیربنائی و ۲۷ زیر معیار می باشد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل تحلیل شبکه فازی (ANP) و آمار استنباطی کای اسکوئر استفاده شده است. براساس مدل ANP فازی احداث بازارچه بیشترین تأثیر را در کاهش قاچاق، افزایش فروشگاه و مغازه، احداث هتل و رستوران، جذب گردشگر، افزایش پایانه های مسافربری، افزایش مشاغل خدماتی، افزایش بانک و شرکت بیمه، درآمد، به کارگیری افراد بومی و کاهش مهاجرت داشته است. براساس نتایج به دست آمده بازارچه بیشترین تأثیر را برروی مؤلفه اقتصادی و کمترین را بر روی مؤلفه زیربنایی داشته است. همچنین مدل تحلیل شبکه فازی بیانگر آن است که بازارچه برروی بهبود شرایط کدامیک از مولفه ها و زیرمعیارها بیشترین تأثیر داشته است تا به کاربران و برنامه ریزان منطقه کمک تا با صرف هزینه در جهت بهبود سایر مولفه ها از آن بهره گیرند.

حفظ امنیت مرزها از اهمیت ویژه ای در همه ی کشورها برخوردار است. این امر در استان کرمانشاه با مرز طولانی با کشور عراق نقش پررنگ تری دارد. در این میان شهرستان قصرشیرین با بیش از 180 کیلومتر مرز مشترک با عراق و دو بازارچه مرزی رسمی فعال پرویزخان و مرز رسمی خسروی و ارتباط با دو اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مبادلات مرزی یکی از عوامل اصلی در رشد، توسعه و حیات اقتصادی شهرهای مرزی می باشد که می تواند اصلی ترین نقش را در پیشرفت و توسعه منطقه عهده دار باشد. در حال حاضر این شهرستان از پتانسیل های خود در رسیدن به این توسعه بهره نبرده است که لزوم بررسی همه جانبه و رفع موانع را دوچندان می کند. در این پژوهش از مدل SWOT برای ایجاد ماتریس و تحلیل، و برای امتیازهی به متغیرهای به کار رفته از دیدگاه های کارشناسان امر استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که ضعف ها بر قوت ها و تهدیدات بر فرصت ها برتری داشته و استراتژی باید بر این اساس چیده شود.

اجرای سیاست های قرنطینه و تعطیلی های موقت کسب وکارها، فاصله گذاری اجتماعی و... برای مهار همه گیری کووید-19 از سوی دولت ها و شهروندان، بزرگ ترین شوک را بر صنعت گردشگری دنیا تحمیل کرده و باعث ازبین رفتن کسب وکارهای مختلف و معیشت ذی نفعان صنعت گردشگری شده است. هدف از پژوهش حاضر تحلیل آثار شیوع کووید-19 بر صنعت گردشگری از نظر روستاییان شاغل در بازارچه مرزی شهر جوانرود بوده و از حیث هدف کاربردی، از نظر ماهیت و روش توصیفی - تحلیلی می باشد. بنیان فلسفی پژوهش، ترکیبی است که در مرحله بررسی تالار گفتمان (Q) رویکرد کیفی و در مرحله تحلیل عاملی جنبه کمی دارد. جامعه گفتمان شامل 23 نفر از افرادی است که در یکی از روستاهای نزدیک به شهر جوانرود ساکن بوده و در حوزه گردشگری (شغل اصلی یا فرعی) فعال بوده اند که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. جهت تجزیه وتحلیل داده های ماتریس های Q از تحلیل عاملی به روش اکتشافی (استنفسون) و نرم افزار KADE v1.1.0 استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان داد که پنج الگوی ذهنی در زمینه تأثیرگذاری کووید-19 بر افراد شاغل در بخش خدماتی صنعت گردشگری شناسایی شده است که عبارت اند از: ناپایداری اشتغال و درآمد، مسائل اجتماعی - زیست محیطی، کاهش سرمایه گذاری، مسائل روانی - بهداشتی و مسائل آموزشی.

مقدمه:  بازارچه مرزی واقع در نقاط مرزی و در جوار گمرکات مجاز می توانند فضایی را در اختیار شهروندان دو سوی خط مرزی قرار دهند تا معاملات خود را با رعایت مقررات به انجام برسانند. تاثیرات چنین بازارچه هایی نه تنها بر نقاط همجوار تاثیر گذار است بلکه می تواند از جنبه های منطقه ای بر کیفیت شهروندان تاثیرگذار باشد.هدف:  هدف این مقاله بررسی تطبیقی تاثیرات ابعاد اقتصادی ،اجتماعی وکالبدی بازارچه میلک بر سطح کیفیت زندگی شاغلین در شهر زابل است. سوال اصلی اینگونه است که آیا بازارچه مرزی میلک بر کیفیت زندگی ساکنان تاثیرگذاشته است؟ و در صورت تاثیرگذاری کدام ابعاد بیشترین میزان را دارند؟روش شناسی:  رویکرد غالب تحقیق از نظر (ماهیت و روش)، توصیفی–تحلیلی می باشد. جهت سنجش تأثیرگذاری بازارچه میلک بر روی کیفیت زندگی شاخص و گویه ها با توجه به سؤال و اهداف تحقیق در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین شده است که هر کدام به گویه های جزیی تری تقسیم شدند و در مجموع پانزده گویه مورد سنجش و بررسی قرار گرفت. از نرم افزار SPSS برای تحلیل داده ها استفاده شده است. جامعه آماری مشتمل بر سرپرستان خانوار شاغل در بازارچه میلک به تعداد 1298 نفر می باشد که حجم نمونه این پژوهش با استفاده از فرمول کوکران 254 نفر تعیین گردید.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی شامل شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان می باشد .یافته ها و بحث:  نتایج پژوهش نشان می دهد که عملکرد بازارچه میلک به میزان یکسانی شاخص های مورد بررسی را تحت تاثیر قرار نداده است. نتایج رگرسیون در زمینه رتبه بندی تأثیر بازارچه میلک حاکی از آن است که متغییر اقتصادی با 45% و متغییر اجتماعی با 37% و متغییر کالبدی با 22% به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار تأثیرپذیری را تبیین می نمایند. بازارچه ملیک در ایفای تأثیرگذاری بر بهبود سطح کیفی زندگی در ابعاد اقتصادی موفق عمل کرده است زیرا سطح معنی داری محاسبه شده کمتر از آلفای 05.0 می باشد.نتیجه گیری: در سال های اخیر شاهد اجرای بازارچه های مرزی در مقیاس های متفاوت بوده ایم که هر کدام اثرات و پیامدهای متفاوتی را بر محیط های جغرافیایی بر جای گذاشته اند. پژوهش حاضر می تواند معیار قابل استنادی در اختیار برنامه ریزان منطقه ای بخصوص در نقاط مرزی بگذارد. به این منظور پیشنهاداتی نیز در انتها ارائه گردیده است.