روش تحقیق تکاملی

فرهنگستان علوم اسلامی قم به دنبال ارائه الگویی برای علم دینی است که از هر سه منشأ معرفتی وحی (نقل)، عقل و تجربه به محوریت وحی استفاده کند. طبق این دیدگاه، هر نظریه علمی، مدلی ساده شده از واقعیتی پیچیده بوده و دارای سه سطح توسعه، کلان و خرد است.«سطح توسعه» نظریه علمی، وضعیت مطلوب و آرمانی پدیده را بیان می کند. در نظریه علم دینی، این وضعیت مطلوب، از آموزه های اسلام به مثابه یک کل −نه تک تک معارف وحیانی− اخذ می شود. «سطح کلان» نظریه علمی، با تولید وصف تکاملی شروع می شود. برای به دست آوردن اوصاف تکاملی نیازمند اطلاعات سطح توسعه (به عنوان مفاهیم دینی حاکم بر تحقیق) و اطلاعات تجربی (براساس مطالعات کتابخانه ای و تاریخی) هستیم؛ زیرا بستر گمانه زنی پژوهشگر را برای تولید اوصاف فراهم می کند. با اعتبارسنجی تجربی، دینی و نظری گمانه ها (و تأیید یا اصلاح آنها)، مدل وصفی پدیده به دست می آید. این اوصاف نظام مند وظیفه توصیف پدیده به عنوان یک کل متغیر را برعهده دارند. سرانجام، در سطح خُرد با توجه به سطوح توسعه و کلان نظریه علمی و با کمک اطلاعات میدانی، درضمن تحفظ بر خطوط قرمز شارع، معادله تصرف و تغییر موضوع به گونه ای ارائه می شود که بر نظریات رقیب تمدنی تفوق یابد.