منطقه شهری عملکردی

سرزمین های شهر محور، برآیندی از روابط عملکردی و کالبدی است. گسترش روز افزون این روابط منجر به پیچیده شدن ادراک هر یک از پدیده های فضایی و برنامه ریزی منطقه ای می گردد. هدف از این پژوهش، بررسی چهار واژه پر کاربرد در مطالعات منطقه ای (منطقه کلان شهری، شهر- منطقه، منطقه شهری عملکردی و منطقه شهری چند هسته ای) با استفاده از روش تحلیل تطبیقی است تا بر اساس آن به تبین ماهیت هر یک از این پدیده ها، با توجه به دو مؤلفه تعامل عملکردی و کالبدی بپردازد. اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه ای و اسنادی جمع آوری شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تطبیق الگوی فضایی کلانشهر تهران و نواحی پیرامونی اش با چارچوب نظری به دست آمده، از روش های آماری و مدل های برنامه ریزی مانند میزان فعالیت و مدل ضریب مکانی (L.Q) استفاده شده است. در نهایت بر اساس تحلیل های فضایی، الگوی فضایی بهینه در مقیاس های مختلف برای کلانشهر تهران و نواحی پیرامونش ارائه شده است. یافته ها نشان می دهد کلانشهر تهران پذیرنده نقش های مرکزیت در مقیاس های تو در تویی از فضای ملی، منطقه و نیز بین آن دو می باشد. پس وجود الگوهای متنوعی از تعاملات عملکردی بین کلانشهر تهران و شهرهای پیرامونش می تواند از هر بعدی ماهیت فضایی تازه ای به این کلانشهر و نواحی پیرامون تزریق نماید. نگاه صرفاً کالبدی به پدیده های فضایی تا کنون موجب گردیده که سرزمین های شهرمحور از نظر مورفولوژیکی به هم نزدیک باشند. پس شایسته است که پدیده های فضایی را به عنوان سیستمی شکل یافته از مؤلفه های مورفولوژیکی، عملکردی، ارتباطی و سیاسی مورد توجه و تفکر قرار داد. بر این مبنا، سه مفهوم منطقه کلانشهری، شهر- منطقه و منطقه شهری عملکردی در مقیاس های گوناگونی از فضا برای نواحی پیرامون کلانشهر تهران، به عنوان مفاهیم قابل قبول، تعریف پذیر و بهینه سازی می شوند.

هدف از این تحقیق بررسی سیر تکوین منطقه شهری قزوین به منظور بهینه کردن تصمیمات مسئولان برای ارتقای کارایی و بهره برداری پایدار فضایی بود. از نظر روش شناسی، به کمک فراتحلیل، چهار چشم انداز طبیعی فرهنگی، اداری سیاسی، عملکردی، و ارتباطی منطقه شهری استخراج و جمع بندی نظری شد. برای تجزیه وتحلیل نیز از آمار فضایی Gis استفاده شد. یافته ها حاکی از وجود نگرش صرفاً کالبدی و سیاسی بود. چشم انداز اداری سیاسی منطقه شهری (تنها منطقه رسمی) و منطقه شهری عملکردی (به رغم وجود به صورت غیررسمی) به عنوان مناطق شهری شناسایی شده منطقه قزوین اند. در بررسی چشم انداز طبیعی فرهنگی منطقه شهری قزوین، منطقه البرز جنوبی شناسایی شد. ا ین منطقه به علت موقعیت چهارراهی از انسجام فرهنگی برخوردار نیست و مجاورت با مرکز سیاسی کشور باعث بحرانی شدن حیات زیستی آن و تغییر نقش منطقه شده است. نتایج نشان داد ابتدا باید برنامه ریزی اکولوژیک محور به منزله مبنای تصمیمات برنامه ریزی و توسعه فضایی صورت گیرد و با توجه به عدم انسجام فرهنگی منطقه قزوین اقدام به هویت بخشی از طریق حکمروایی منطقه ای شود. سپس باید مناطق اقتصادی برآمده از مناطق هم پیوند عملکردی را با توجه به شرایط اکولوژیک منطقه تقویت و جهت دهی کرد. اگرچه کاربست نگرش نومنطقه گرایی در سطح فراملی بنا بر شرایط خاص سیاسی ایران امکان پذیر نیست، کاربست آن در سطح منطقه ای و محلی به منظور کاهش بحران اکولوژیکی (منابع آب) و هویت بخشی به منطقه شهری قزوین امری اجتناب ناپذیر جلوه می کند.