سلسله مینگ

برقراری امپراتوری مغول در دشت های اوراسیا و ناامنی های بعد از آن، راه های دریایی اقیانوس هند را توسعه بخشید؛ زیرا هم دریا امن تر بود و هم پیمودن راه آن سریع تر و ارزا ن تر و مقرون به صرفه تر و به خصوص برای کاسه شکننده چینی مطمئن تر بود؛ زیرا نیازی به بارگیری های مکرر در هر منزل و در هر کاروان سرا نداشت. بنادر ولایت فوجیان هم تولیدکننده سرامیک چینی بودند و هم صادرکننده ظروف تولیدشده خود و دیگر کوره های سفال پزی در عهد مغولان (یوان) و به خصوص در روزگار سلسله مینگ تولید نوعی ظرف آبی و سفید بسیار ظریف و درعین حال محکم با نقوش خیره کننده و شگفت «ختائی» به خصوص در کوره های منطقه لونگ چوان عمومیت و به تدریج شهرتی جهانی یافت. رونق مجدد روابط دیپلماتیک میان دربارهای تیموری و صفوی با خاندان مینگ و تبلیغات تجاری ناشی از آن از قبیل ارسال ظروف چینیِ «فغفوری» یعنی امپراتورانه (و ظریف ترین نوع با عالی ترین کیفیت) به عنوان هدایای دیپلماتیک به دربار ایران، سلیقه دربار را به عنوان مهم ترین حامی و سفارش دهنده آثار هنری تحت تأثیر قرار داد چنان که دربار و به تبع آن اشرافیت ایرانی را به عنوان مشتری دائم و پرتقاضای این ظروف مبدل کرد. مقاله حاضر در حوزه مطالعات بین رشته ای تاریخ هنر و باستان شناسی در پی آن است که سیر تکوین سفال های آبی و سفید بدل چینیِ ایرانی را تحت تأثیر واردات سرامیک های مشابه چینی مطالعه و تحلیل کند و انتشار نقش مایه های ایرانی و چینی در قالب این ظروف را از طریق ترانزیت، به هنرهای تزیینی اروپایی مورد بررسی قرار دهد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که بهای گران این ظروف و راه دراز وارداتش و نیز کاسد کردن بازار سفالگران داخلی، آنان را به کشف رمز و راز تولید این ظروف شگفت کشاند؛ امری که به تقلید و شبیه سازی و حتی کسب موفقیت هایی در تولید نوعی ظرف مشابه اما با نقوش و فرهنگ بومی منجر شد که به ظروف بدل چینی شهرت یافتند.

روند افزایش قدرت گیری مسلمانان در دربار حکومت های مغول، سبب شد تا اسلام افزون بر سرزمین چین در دیگر مناطق هم نفوذ و گسترش یابد. یکی از افراد مؤثر در این جریان، شخصی به نام «چنگ هو» از دریاسالاران برجسته دوره «مینگ» است. او توانست در قالب هفت سفر دریایی به مناطق بسیاری سفر کند و فعالیت های علمی و فرهنگی و سیاسی مؤثری را در آن مناطق به سرانجام برساند.  این پژوهش، با رویکرد توصیفی تحلیلی، ضمن معرفی شخصیت چنگ هو، به تحلیل شیوه ها و اقدامات وی در جریان گسترش اسلام در مناطق مالزی واندونزی و کنیا می پردازد و در آخر، این نکته را بیان می کند که اسلام نه با زور و شمشیر، بلکه با شیوه های فرهنگی و تبلیغی شخصیت هایی مانند چنگ هو، گسترش یافته است. این جریان تا حدی اثرگذار بوده که ما تا این زمان، شاهد وجود تعداد زیادی از مسلمانان و نوادگان چنگ هو در چین و مناطق دیگر، مانند آفریقا هستیم.

شهر تاریخی اسفراین، معروف به «شهر بلقیس»، یکی از شهر های مهم و با شکوه دوران اسلامی است که بین راه تاریخی جرجان و نیشابور واقع شده است. اسفراین در دوران سامانیان و غزنویان از ولایات مهم نیشابور بود و مدت زمان اندکی پس از ایلغار مغول و نابودی نیشابور، با روی کار آمدن ایلخانیان احیا و بیش از پیش شکوفا شد. در ابتدای حکومت «تیمور»، این شهر به شدت تخریب و از اواخر دوره تیموری تا اواخر حکومت «شاه عباس صفویه» با فراز نشیب های سیاسی نسبتاً آرام روبه رشد بوده و با حمله «افغان »ها و تغییرات جمعیتی این شهر به صورت کامل متروک می شود. یکی از مهم ترین کالاهای با ارزش که از قرن سوم تا دوازدهم هجری قمری از چین به مناطق دیگر صادر می شده است، ظروف سفالی سلادن و دیگری ظروفی معروف به آبی-سفید است. از دوره صفویه علاوه بر واردات سفالینه های آبی-سفید، گونه های از همین نوع در داخل ایران تولید می شد؛ با توجه به 9 فصل کاوش باستان شناختی در شهر بلقیس، 5 قطعه سلادن و 2 قطعه سفال آبی-سفید به دست آمده است که درمورد آن ها تاکنون مطالعاتی صورت نگرفته و به همین منظور پژوهش ضرورت یافت. هدف این پژوهش علاوه بر معرفی سفالینه های چینی، مشخص نمودن ارتباطات فرهنگی درون منطقه ای و برون منطقه ای، بازخوانی خطوط نوشته شده در دو قطعه سفال آبی-سفید است. پرسش های اصلی این پژوهش این است که، اولاً این سلادن ها و چینی های آبی-سفید مربوط به چه دوره ای است؟ دوماً سفال های موردمطالعه با توجه به ساختار فنی و مقایسه گونه شناختی، تولید محلی یا فرامنطقه ای است و از چه طریقی وارد شهر اسفراین شده است؟ سومین این که، دلیل حضور این گونه از سفالینه ها در شهر تاریخی اسفراین براساس بافت باستان شناسی و اسناد تاریخی بیانگر چیست ؟ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات برپایه مطالعات میدانی و کتابخانه ای است. نتایج نشان داد که سلادن ها ازلحاظ دوره زمان بین قرن دوم تا هشتم هجری قمری مربوط است و سفالینه های آبی-سفید به اوایل قرن هشتم تا یازدهم هجری قمری تاریخ گذاری می شوند. سلادن ها و آبی-سفید های مورد بررسی تماماً غیربومی و ازطریق راه دریای و خشکی وارد شهر اسفراین شده است. با توجه به کیفیت و نایاب بودن، نوع نقوش و نوع خطوط و مضامین نوشتاری مربوط به طبقات اعیان نشین و ثروتمند شهر مربوط می باشد.