شعر قرن هفتم

از آثار برجای مانده از حسن بن عبدالمؤمن خویی، ملقب به حسام الدین خویی، ادیب و منشی مشهور قرن هفتم هجری، تا کنون چند رساله منتشر شده است. اغلب آن ها به نثر است و در زمینه تعلیم انشاء و فن ترسل. حسام الدین خویی، در زمانه خود و در میان معاصران، به «حسام شاعر» معروف بوده است، ولی از سروده هایش، جز منظومه هایی کوتاه و ابیاتی پراکنده در ضمنِ آثار منثور، عجالتاً چیزی در دست نیست. در این مقاله، منظومه ای 145 بیتی از حسام الدین خویی، برای نخستین بار، معرفی و عرضه شده است که بخشی از «قسمیّات» اوست. منظور از «قسمیّه»، در این نوشته، «قطعه» کوتاهی است که معمولاً با «به خدایی که» یا «بدان خدای که» آغاز می شود. با بررسی پیشینه این نوع شعر، در آغاز، نمونه هایی از قسمیّه های شاعران متقدم به دست داده ایم. سپس به بررسی قسمیّات حسام الدین خویی و ابتکاراتش در این زمینه پرداخته ایم. در خاتمه، متن قسمیّات او، بر اساس دو مجموعه نویافته در کتابخانه های ترکیه، تصحیح و عرضه شده است .

فال نامه ها یکی از مظاهر مکتوب فرهنگ عامه اند. این آثار نوشته ها یا سروده هایی اند که مضمون و محتوای آن ها اشارات و تأویلاتی است که فال خواه براساس آن ها و طبق دستورالعملی خاص از خوب یا بد بودن کاری که عزم کرده است آن را انجام دهد، آگاه می شود. قدیم ترین فال نامه های فارسی که در دست اند، نوشته یا سروده قرن هشتم به بعدند. موضوع این مقاله معرفی و تصحیح کهن ترین فال نامه منظوم فارسی است که تا امروز شناخته نشده بود. این فال نامه 71 بیتی را بدرالدین جاجرمی در قرن هفتم به نظم درآورده و در آن شیوه فال گرفتن با انگشتان دست را شرح داده است. دو دستنویس از اثر جاجرمی در کتابخانه ملی پاریس و کتابخانه ملی ایران نگهداری می شود و دستنویس کتابخانه ملی پاریس با توجه به امتیازاتی که دارد در این مقاله مبنای تصحیح قرار گرفته است.