ترجمه های فارسی معاصر

در منطق قرآن کریم، یگانه راهبرد مؤمنان در مواجهه با دشمنان، «مقاومت» ذکرشده که دارای ابعاد مختلفی است. آراء لغویان، مفسران و حتی ترجمه مترجمان درباره ی برخی ازاین گونه ها (مشخصاً «لا ترکنوا الی» در آیه 113 سوره هود، «انبذ الی» در آیه 58 سوره انفال، «اشداء» در آیه 29 سوره فتح و «غلظه» در آیه 123 سوره برائت) مختلف و متعدد است. مقاله حاضر درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی در ارزیابی داده ها، ابتدا مفهوم این واژگان را بر اساس آراء لغویان و مفسران احصاء نموده، سپس با تحلیل و واکاوی، معنایی جامع و دقیق از آن ها ارائه دهد. درنهایت بر اساس دستاورد حاصل شده، ترجمه های فارسی معاصر (مشخصاً انصاریان، فولادوند، مکارم، مشکینی، صفوی، رضائی، معزی، مصباح زاده، خرمشاهی، حدادعادل و یزدی) نیز ارزیابی شود. نتایج جستار حاضر حاکی از آن است که برای فهم معنای دقیق این واژگانِ راهبردی، توجه به قرینه سیاق و همراهی آن ها با دیگر واژگان، مهم ترین نقش را ایفا می کند؛ امری که برخی از لغویان، مفسران و مترجمان نسبت بدان بی توجه بوده اند. درهرحال، مشکینی و صفوی در انتقال معانی درست این واژگان از باقی مترجمان مناسب تر عمل نموده اند.

یکی از دستاوردهای علمی قرآنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گسترش و عمق یابی ترجمه های قرآن کریم است. گرچه این نهضت بزرگ با تدقیق و توجهات ظریف از سوی مترجمان در سبک های مختلف ترجمه همراه بوده، اما گاهی نیز دچار ضعف هایی شده اند. ازجمله این نقاط ضعف را می توان در برگردان برخی واژگان کلیدی همچون «تقوا» و دیگر مشتقات آن مشاهده کرد. پژوهش حاضر نیز با هدف دست یابی به معنایی صحیح و کامل این واژه و با ابزار کتابخانه ای و روش توصیفی - تحلیلی در ارزیابی داده ها، به تحلیل مفهوم و معادل واژه «تقوا» در اندیشه آیت الله خامنه ای پرداخته و سپس با تطبیق آن بر تعدادی از ترجمه های فارسی معاصر قرآن (ترجمه های مرحوم فولادوند، آیت الله مکارم شیرازی، مرحوم آیت الله مشکینی و دکتر رضایی اصفهانی) از این ماده، به ارزیابی آن ها اهتمام ورزیده است. برآیند این پژوهش، کشف معنایی برتر نسبت به دیگر معانی متداول برای این واژه می باشد؛ امری که چهار مترجم یادشده در بازتاب آن در ترجمه خود، اغلب فاصله قابل تأملی داشته اند. بااین حال آیت الله مکارم شیرازی در برگردان آن نسبت به دیگر مترجمان در این زمینه عملکرد بهتری داشته اند.

یکی از آیاتی که از سوی مفسران و به دنبال آنها، مترجمان فارسی معاصر، معرکه آراء مختلف و بعضاً متعارضی واقع شده، آیه سوم سوره نساء است که در زمینه «چگونگی ارتباط دهی بین جمله و جزای شرط، معادل «ما طابَ» و معنای «مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ» قابل مشاهده است. مقاله حاضر، با هدف ارائه تفسیر صحیح از این موارد و دست یابی به ترجمه ای صحیح از آنها و استمداد از روش کتابخانه ای در گردآوری مطالب و شیوه اسنادی در نقل دیدگاه ها و روش تحلیلی - توصیفیِ در ارزیابی داده ها، درصدد برآمده است تا ابتدا این عبارات چالش برانگیز را با استفاده از مصادر لغوی و تفسیری مشهور، بررسی و تحلیل نموده و سپس با ابتناء بر دستاورد موجود، برخی ترجمه های فارسی معاصر قرآن (خرمشاهی، صفارزاده، صفوی، حداد عادل، فولادوند، مشکینی، مکارم شیرازی و یزدی) را نیز ارزیابی کند. برآیند پژوهش حاضر در بررسی بخشی از آیه، این شد که هفت نظر مطرح شده درباره ارتباط بین جمله و جواب شرط، به ویژه تقدیر «سرپرستی» و تفسیر «مِنَ النِّساءِ» به بیوه زنان، نادرست هستند و تنها تقدیر «نکاح»، مناسب ترین نظر محسوب می شود. افزون بر اینکه، یزدی در معنایابی موارد فوق، نسبت به دیگر مترجمان، مناسب تر عمل کرده است.