تحلیل نشانه شناسی

هنر دفاع مقدس در جایگاه یکی از تأثیرگذارترین هنرها در بافت اجتماعی، تاریخی و سیاسی ایران، سعی در بازنمایی ارزش ها و هنجارهای دفاع مقدس داشته است و در این میان سینما به عنوان «هنر مدرن و برتر» در مقایسه با سایر هنرها با زمینه اجتماعی خود ارتباط وثیقی دارد. در این مطالعه با توجه به اهمیت و نقش دفاع مقدس و سینمای منتسب به آن با کاربست تحلیل نشانه شناسی بر فیلم «پرواز در شب و عقاب ها» درصدد رمزگشایی نحوه ی بازنمایی مفاهیم ایثار، شهادت و ارزش ها و آرمان های دفاع مقدس و به طور تلویحی سیاست های فرهنگی حاکم بر کشور در تولیدات سینمایی دهه ی 60 هستیم. یافته ها نشان می دهد درحالی که فیلم های ژانر «سینمای جنگ» بیشتر بازنمای شهامت، اقتدار، میهن پرستی و بازنمایی تضاد و تقابل با نیروهای دشمن است، در فیلم های ژانر «سینمای دفاع مقدس» همجواری بازنمایی جنگ با نشانه های مذهبی معنوی باعث شکل گیری اسطوره ای مقدس از جنگ می شود که با عنوان دفاع مقدس شناخته می شود.

مسئله ی اصلی پژوهش این است که کدام مؤلفه های هویتِ ملی در این جاذبه های گردشگری بازنمایی شده اند و این بازنمایی به چه صورتی اتفاق افتاده است. روش پژوهش از نوع تحلیل نشانه شناسی و به طور خاص تحلیل اسطوره ای رولان بارت است. نمونه های مورد بررسی شامل 6 نماد و نشانه ی شهری در اصفهان است که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. یافته های پژوهش بیانگر این است که برخی مؤلفه های هویتِ ملی در این نشانه ها بازنمایی شده و به نمایش درآمده اند. مسئله ی بنیادی که در این زمینه وجود دارد، نقش مذهب و دین وارتباط آن با ایرانی بودن است. عموما مؤلفه های دینی و ملی در نشانه ها و نمادهای مورد بررسی در کنار هم به کار رفته اند و جدایی اندکی بین آن ها وجود دارد. بیشتر آثار موردبررسی مرتبط به دوران صفویه و بعد از آن هستند و آنچه در این نشانه ها بیشتر نمایان است و بازنمایی می شود، تلاش برای بازنماییِ مؤلفه های هویتی تشیع به عنوان دین رسمی از دوران صفویه به بعد است. اما مسئله ی بنیادی تر این است که این فرم از بازنمایی، تنها به مؤلفه های مذهبی تشیع محدود نشده است و در بیشتر مواقع، شاهد تلفیقی از ایرانیت و تشیع هستیم.