جنبش اعتراضی

انقلاب یکی از تحولات بزرگ اجتماعی است که آثار آن در تغییر آمایش سیاسی فضای عمومی جوامع محسوس و بسیار تاثیرگذار است. هدف اصلی این پژوهش مطالعه تطبیقی جایگاه رهبری در انقلاب های کلاسیک و جنبش های اعتراضی خاورمیانه و شمال آفریقا موسوم به بهار عربی با تاکید بر نقش رهبری است. این مقاله در پاسخگویی به این پرسش است که چه تفاوتی میان انقلاب های کلاسیک و خیزش های اخیر کشورهای اسلامی- عربی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا از نظر نقش رهبری در شکل گیری و هدایت آنها وجود دارد؟ پژوهش حاضر که ماهیتی توصیفی- تحلیلی دارد و داده ها و اطلاعات مورد نیاز آن به روش کتابخانه ای گردآوری شده با بهره گیری از آموزه های نظریات انقلاب و بسیج سیاسی و همچنین استفاده از آموزه های رهبری کاریزماتیک در آرای ماکس وبر، بر این فرضیه استوار است که جنبش های اعتراضی خاورمیانه و شمال آفریقا به واسطه فقدان مولفه رهبری نتوانستند همانند انقلاب های کلاسیک بر آمایش سیاسی فضای پیرامونی خود اثربخش باشند. یافته های پژوهش همچنین نشان می دهد که الگو و شیوه رهبری رکن مهم و تعیین کننده ای در موفقیت و شکست یک انقلاب است و تعدد رهبری، ضعف پایگاه اجتماعی رهبران، بی ثباتی کادر رهبری و تفاسیر متفاوت آن ها در جنبش های اعتراضی خاورمیانه و شمال آفریقا فقط منجر به بحران و بی ثباتی های مستمر در فضای سیاسی کشورهای درگیر شده است.

  یکی از مهم ترین جنبش های اسلامی که تأثیرات شگرفی بر مصر و چندین کشور اسلامی دیگر نهاد، «اخوان المسلمین» است. این سازمان در شرایطی که مصر از نظر سیاسی، اجتماعی، دینی و اقتصادی در وضعیتی بحرانی قرار داشت، تشکیل شد که از یک سو برای حاکمیت تعالیم اساسی اسلام در زندگی اجتماعی و سیاسی می کوشید و از سوی دیگر، می خواست معتقدات اسلامی را از حالت ایستا و خمودگی خارج نماید. با شکل گیری بهار عربی که با سرنگونی بن علی در تونس آغاز شد و به مصر هم رسید، اخوان المسلمین نتوانست در تشکیل و استقرار حکومتی باثبات موفق عمل نماید. این مقاله درصدد است با روش تحلیلی- توصیفی و با یاری مستندات تاریخی، علل ناکامی اخوان المسلمین را در استقرار حکومتی باثبات بررسی کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که علل ناکامی آن را در عوامل داخلی، مانند: نقش تخریبی ارتش، نفوذ جریان های سکولار، فاصله گرفتن الازهر از حکومت مرسی و عوامل خارجی؛ از قبیل: دخالت های کشورهایی مانند آمریکا و عربستان سعودی از یک سو و کشورهای ترکیه و قطر از سوی دیگر می توان دانست.