حرم امام رضا(ع)

    تزیینات معماری در دوره قاجار دارای ویژگیهای متمایز و بسیار مهمی است. ورود برخی نقوش جدید همراه با طیف رنگ های گرم و تجلی نوعی تصویر پردازی خاص، تزیینات بناهای این دوره را از دیگر دوره های تاریخی جدا می کند. نقش فرشته از نقوش بدیع و خاص عصر قاجار است که در تزیینات بناهای این دوره بارها و بارها مشاهده می شود، در بیشتر این موارد، نقش فرشته دارای ویژگی های بارز همراه با اصول تصویرگری مشخص مانند رنگ های مشخص و حالات یکسان می باشد.     قرار گیری نقش فرشته بر قسمت ورودی بنا همراه با پوشش نیمه عریان، چند رنگ بودن بال فرشته و یا ارجحیت رنگ قرمز و آبی بر دیگر رنگ ها در پوشاک آن، از ویژگی های مشخص آن است. این دقت در اسلوب و قواعد طراحی نقش فرشته، نمایانگر اهمیت ویژه این نقش در تزیینات معماری است. این تحقیق از نوع تاریخی است که به شیوه ی تحلیلی- توصیفی و با جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای، الکترونیکی و ثبت مشاهدات عینی انجام شده است.

آینه کاری یکی از هنرهای ایرانی و از تزیینات وابسته به معماری است که سابقه آن به دوره صفویه باز می گردد و در دوران قاجار بسیار مورد توجه قرار می گیرد. در این میان شهر مشهد به واسطه وجود حرم امام رضا(ع) به یکی از مراکز رشد و شکوفایی هنر آینه کاری در ایران مبدل می گردد. در حرم امام رضا(ع) اماکن متعددی با آینه تزیین شده اند. یکی از آن اماکن رواق دارالسیاده است که برای تزیین آن از تزیینات آینه کاری بسیار زیبا و متنوعی استفاده شده است. نگارنده در این نوشتار، با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای، اسناد، بررسی میدانی و مصاحبه با متولیان امر، به دنبال پاسخ به این پرسش ها است که قدمت آینه کاری در حرم امام رضا(ع) و به ویژه رواق دارالسیاده به چه دوره ای باز می گردد؟ چه افرادی و با چه مناصبی در اجرای تزیینات آینه کاری رواق دارالسیاده نقش داشته اند؟ از چه سبک ها و نقش مایه هایی برای اجرای تزیینات آینه کاری رواق دارالسیاده استفاده شده است؟ یافته ها حاکی از آن است که استفاده از آینه در حرم امام رضا(ع) به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجار بر می گردد و یکی از اولین اسناد مربوط به آینه کاری دارالسیاده به اواخر سده سیزده هجری قمری تعلق دارد. در کنار هنرمندان، مقامات حاکمیتی از رده های مختلف در اجرای آینه کاری های حرم امام رضا(ع) نقش داشته اند و از شیوه گچ بری روی آینه، جیوه تراشی، شیشه های رنگی، انواع کتیبه ، نقوش اسلیمی و ختایی، نقش شمعدان، گلدان، گل و برگ و نقش مایه های هندسی به ویژه انواع گره برای تزیینات آینه کاری رواق دارالسیاده استفاده شده است.

با توجه به اهمیت حرم امام رضا(ع) و فراوانی زائرانی که در این مکان حضور می یابند، انجام اقداماتی برای افزایش میزان رضایتمندی آنها ضروری است. هدف کلی از پژوهش حاضر، افزایش میزان رضایتمندی زائران حرم رضوی از طریق ارائه مناسب اطلاعات به وسیله کیوسک های راهنماست. این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری را زائران حرم تشکیل می دهند که 420 نفر از آنها به عنوان نمونه، به روش داوطلبانه در این پژوهش شرکت کردند. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بوده و از طیف لیکرت برای دریافت میزان رضایتمندی استفاده شده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از جدول فراوانی، میانگین و انحراف معیار و برای تحلیل فرضیات، از آزمون هم بستگی و میانگین جامعه آماری استفاده شده است. نتیجه تحلیل ها ثابت کرد بین عملکرد و ارائه مناسب اطلاعات از طریق کیوسک های راهنما، با میزان رضایتمندی زائران ارتباط وجود دارد. یافته های پژوهش نشان داد زائران از اطلاع رسانی در حرم و کارکرد کیوسک های موجود رضایت ندارند و این نارضایتی از کارکردهای فنی، بیشتر از کارکردهای زیبایی شناسی است. با توجه به مطالعات، رعایت ملاحظات طراحی و ساخت، اصول ارگونومی و آنتروپومتری، زیبایی شناسی، مکان یابی، استفاده از عناصر معماری اسلامی و فرم، رنگ و مصالح هماهنگ با محیط موجب کارکرد صحیح کیوسک ها و درنهایت، افزایش رضایتمندی زائران می شود.