پتروپالایشگاه

با تغییر ساختار مصرف فرآورده های نفتی در کشور و با توجه به تولید اندک پروپیلن در مجتمع های پتروشیمی کشور، از یک سو صنایع پتروشیمی با هدف تولید پروپیلن به فکر استفاده از فرآورده های نفتی به عنوان خوراک می باشند و از سوی دیگر تولیدکنندگان این فرآورده ها (پالایشگاه های نفت) نیز در اندیشه یافتن جایگزینی برای مصرف فرآورده های نفتی می باشند. براین اساس ایده پتروپالایشگاه به عنوان یک گزینه برای پاسخگوئی به چالش مذکور مطرح است. این مطالعه با بهره گیری از رویکرد کسب وکارگرا به بررسی ایده پتروپالایشگاه در سناریوهای مختلف پتروپالایشگاهی پرداخته است. علیرغم اینکه توسعه پتروپالایشگاه ها براساس کراکینگ نفتا یا کروسین (به عنوان گزینه برتر نسبت به آروماتیک سازی)، تولید پروپیلن بیشتری دارد و مطالعات نشان دهنده افزایش نرخ بازگشت سرمایه به میزان 18% نسبت به پالایشگاه تنها است، اما از دیدگاه رویکرد کسب وکارگرا، ایده پتروپالایشگاه چشم انداز مثبتی برای شرایط ایران ندارد.

این پژوهش به بررسی این سؤال پرداخته است که «عوامل برون زای مؤثر، بازیگران و پیامدهای غیردولتی شدن صنایع پایین دستی نفت و گاز چه مواردی هستند؟» در گام اول سؤالات متناسب با چارچوب IAD با مطالعه اسناد، پژوهش های پیشین، اخبار و داده های اقتصادی استخراج گردیدند. در این گام 15 نفر از نخبگان و فعالان صنعتی به روش غیرتصادفی و بر مبنای احراز نخبگی در صنعت پتروشیمی انتخاب گردیده و در بازه 3 ماهه تابستان 1401 مورد مصاحبه نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. در گام دوم گزاره های مستخرج از مصاحبه ها با استفاده از روش تحلیل مضمون، با رویکرد قیاسی و بر مبنای چارچوب تحلیلی IAD بررسی گردیدند. عوامل برون زا به سه دسته تقسیم می شوند؛ دسته اول ویژگی های اجتماع است که عبارت اند از: ضعف رویکرد سرمایه گذاری عامه مردم، کژ گزینی بازیگران سیاسی و عدالت طلبی. شرایط مادی/ بیولوژیکی عامل برون زای دوم است که از این موارد تشکیل می گردد: نقص بازار سرمایه و بخش بانکی، ضرورت حضور نهادهای عمومی غیردولتی، نواقص بخش خصوصی واقعی، نواقص قانونی و سیاست های کلان، نواقص بخش اقتصاد کلان، تحریم اقتصادی و نواقص تنظیم نرخ خوراک. عامل برون زای سوم نیز قواعد، قوانین و اسناد بالادستی کشور هستند. در حوزه بازیگران 21 نهاد شناسایی شدند که در سه لایه تأسیسی، سیاستی و عملیاتی فعالیت می کنند و هرکدام وظایف خاصی از سیاست گذاری کلان، سیاست گذاری بخشی و مستقیم، تأمین خوراک، مدیریت و توسعه و ... را انجام می دهند. پیامدهای مستخرج نشان می دهند که همه اهداف اقتصادی در صنایع پایین دستی خصوصی محقق نشده اند.