روش تحلیل گفتمان انتقادی

هدف اصلی این مقاله بررسی حافظه جمعی نسل ها از جنگ هشت ساله ایران و عراق به مثابه یک واقعیت اجتماعی در جامعه معاصر ایران است. از آنجا که نسل، به عنوان چارچوب اجتماعی اصلی، خاطرات طیف های مختلف کنشگران اجتماعی از واقعه جنگ را تحت تأثیر قرار می دهد، برای مفهوم سازی از واقعیت اجتماعی حافظه جمعی جنگ، صورت بندی های مختلف و ممکن آن در میان گروه های مختلف سنی بررسی می گردد. در این راستا، بر مبنای مفاهیم نظری حافظه جمعی، پرسش های اساسی حول ماهیت و نحوه ساخت حافظه جمعی نسل ها از جنگ مطرح گردید. جهت پاسخ به این پرسش ها، با اتخاذ روش کیفی، 38 نفر از طریق نمونه گیری هدفمند و نظری مورد مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. داده های گردآوری شده توسط کدگذاری تماتیک در نظریه زمینه ای تحلیل شدند. در نتیجه این تحلیل، ساختار موضوعی ای به دست آمد که در آن امکان مقایسه موارد و گروه های نسلی به بالاترین میزان لازم برای تحلیل و ارزیابی توزیع اجتماعی دیدگاه ها نسبت به تجربه مشترک از جنگ رسید. این ساختار موضوعی متشکل از شانزده مقوله اصلی است که در دامنه حوزه های موضوعی چهارگانه تعریف و معنای جنگ، بازنمایی و یادبود جنگ، نگاه به ارزش های دوران جنگ، و الگوهای معنادهی و هویت بخشی جنگ توزیع شده اند. در مجموع یافته ها نشان دادند که هر نسل از دو زیرگروه نسلی تشکیل یافته است که در هر حوزه موضوعی، یادآوری متفاوتی از جنگ دارند. بدین ترتیب در نسل دارای حافظه اتوبیوگرافیک، دو زیرگروه نسلی با روایت های ایده آلیستی-حماسی و نوستالژیک از جنگ و در نسل دارای حافظه تاریخی دو زیرگروه نسلی با روایت های ایدئولوژیک- ابزاری و انتقادی از جنگ مشاهده می شوند.

انقلاب ارتباطات و اطلاعات در عصر حاضر فضای جدیدی را در حیات انسانی رقم زده است. فضایی بی زمان، بی مکان و فاقد مرز که با سرعت بسیار جهانِ ما را تغییر می دهد. فضای دوم یا فضای مجازی با رشد و گسترش بی وقفه به طور مداوم در حال مفهوم سازی، تولید محتوا و انتشار آن و احاطه جهان طبیعی است. این مقاله تحت پارادایم «دوجهانی شدن و دوفضایی شدن» و نظریه «بازنمایی» می کوشد تا دریابد هویت ملی به عنوان عالی ترین و مهم ترین سطح هویتی در فضای مجازی چگونه بازنمایی می شود. با اتخاذ روش «تحلیل گفتمان انتقادی» و روش «داده بنیاد» دریافتیم که در مطالعه صفحاتی از اینستاگرام تقابل دو هویت ایرانی و اسلامی دیده می شود و برای رسیدن به وفاق و انسجام ملی هر چه بیشتر، نیاز به هم گرایی و تعامل این دو هویت و در پیش گرفتن هویتی متعادل و میانه رو احساس می شود. استفاده از راهبردها و سیاست های متناسب از سوی نظام سیاسی و نهادهای ذی ربط و برنامه ریزی های خرد و کلان در استفاده از فضای مجازی خواهد توانست دو هویت ایرانی و اسلامی را به هم نزدیک کند و هویت ایرانی- اسلامی پاسخگوی مناسب تری برای معرفی فرهنگ و تمدن ایران خواهد بود.