گفتمان انتخاباتی

پژوهش حاضر به تحلیل انتقادی گفتمان نامزدهای رقابت های دوازدهمین دوره ریاست جمهوری ایران پرداخته تا موضوعات مهم جامعه را در هر گفتمان شناسایی نماید. مواد خام تحلیل شامل متن مناظره های انتخاباتی و فیلم های مستند تبلیغاتی است که مورد تحلیل بینامتنی و بینا گفتمانی قرار گرفت. استخراج مضامین و محتوای دال های مرکزی بر اساس میزان تکرار و تأکید صریح نامزدها در مقایسه با متون رقبا، صورت گرفت. در این رقابت ها سه گفتمان اصول گرای اصلاح طلب، اصلاح طلبی اصول گرا و توسعه پایدار رقابت نمودند. در حوزه گفتمانی توسعه پایدار اجتماعی، هاشمی طبا  وضعیت موجود کشور را نقد کرد؛ اما به دلیل ضعف سیاسی زنجیره هم ارزی (جامعه دانشگاهی) و کمتر ایدئولوژیک بودن، قدرت کافی در رقابت ها نیافت. مثلث رئیسی، قالیباف و آقا میرسلیم (اصول گرایی اصلاح طلب) مرز ضدیتی خود را بر عدالت و حمایت از اقشار محروم ترسیم کردند، قالیباف مدیریت مدرن عدالت محور خود را از دولت کار - کرامت رئیسی متمایز ساخت. زوج روحانی - جهانگیری در گفتمان اصلاح طلبی اصول گرا، موفق نشدند نماینده گفتمان اصلاح طلبی دوم خردادی باشند و تنها با یاری جوانان جویای امید پیروز گشتند. گفتمان های فوق، افزون بر همگرایی شدید انقلابی اسلامی، وقته های مشترک اقتصادی - اجتماعی (فقر و نابرابری های اقتصادی - اجتماعی) داشتند. فاصله طبقاتی، بی اخلاقی های سیاسی، فساد مالی و رانت خواری عناصر مشترک گفتمان ها بود.  

برجسته سازی و به حاشیه رانی یکی از فرایندهای اثرگذار در منازعات گفتمانی در انتخابات است. در واقع، یکی از ویژگی های گفتمان پیروز آن است که توانایی برجسته سازی نقاط قوت خود و نقاط ضعف حریف و به حاشیه رانی نقاط قوت رقیب و نقاط ضعف خود را داشته باشد.  مقاله حاضر درصدد است در چارچوب نظریه تحلیل گفتمان لاکلاو و با مورد پژوهی انتخابات سال 96 به پاسخ به این پرسش بپردازد که راهبردهای گفتمان پیروز در برجسته سازی و به حاشیه رانی چه بود؟ یافته های تحقیق با تمرکز بر سخنرانی های انتخاباتی، مستند تبلیغاتی و مناظرات انتخاباتی حسن روحانی مبنی بر آن است که روحانی با استفاده از غیریت سازی با دولت قبل و تسری بار منفی آن به نامزدهای اصولگرا و توجه به بعد اسطوره ای گفتمان خود و رقیب به برجسته سازی نقاط مثبت خود و نقاط ضعف رقیب پرداخته است. وی همچنین با توسل به دال تهی و قابلیت اعتبار به برجسته سازی نقاط ضعف رقیب و به حاشیه رانی برخی نقاط قوت آن روی آورده است. و در نهایت، وی برای خنثی نمودن تبلیغات رقیب، دال امنیت را در منظومه گفتمانی خود جای داده است.

پژوهش حاضر سعی داشته با استمداد از رهیافت گفتمانی به تبیین رفتار رأی دهی مردم ایران در انتخابات ریاست جمهوری بپردازد. لذا سوال اصلی پژوهش «چرایی پیروزی یک گفتمان انتخاباتی» یا پرسش از الزامات و ویژگی های گفتمان برتر انتخاباتی بوده است. پاسخ به این پرسش به کمک چارچوب تحلیلی برگرفته از نظریه گفتمان لاکلاو و نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و با الهاماتی از نظریات رفتار رأی دهی انجام گرفته است. سپس سعی شده با استمداد از این چارچوب تحلیلی و در قالب مورد پژوهی به تبیین چرایی پیروزی گفتمان گفتمان اعتدال در انتخابات سال 96پرداخته شود. به زعم نگارنده روحانی توانست پیروز انتخابات 96 گردد به این دلیل که اوّلا سازه زبانی و گفتمانی بهتری را برساخته بود. بویژه آنکه گفتمان روحانی نسبت به رقبا، وجه استعاری و بعد ابتکاری قوی تری داشته، زنجیره هم ارزی وسیع تری را تشکیل داده و توان برجسته سازی و به حاشیه رانی قوی تری داشت. ثانیاً به بهترین وجه از بافت جهت تقویت گفتمان خود استفاده نمود و ثالثا از عوامل غیرگفتمانی از جمله کنش ورزی سیاسی مناسب، اختیارات دولتی و ظرفیت شبکه های اجتماعی مجازی در جهت پیروزی خود استفاده نمود.