سقوط بغداد

رسمیت یافتن تشیع در دوره صفویه پدیده ایست ریشه دار در قرن ها، جریان ها، فرازها و فرودهایی که تشیع در جهت اثبات و تثبیت خود با آن مواجه شد. این پژوهش برآن بوده که به بررسی و کنکاش جریان تشیع و فرصت های آن از سقوط بغداد تا تأسیس دولت صفویه و به رسمیت شناخته شدن تشیع دوازده امامی در ایران بپردازد و حاصل اینکه تمایل و گرایش به تشیع در مسیر تاریخ ایران، از آغاز تا پیش از سقوط بغداد در سال 656 هجری قمری سیر صعودی اما بسیار کندی داشته است اما با حمله خانمان برانداز مغول به ایران و کشورهای جهان اسلام و فرصت های پیش آمده، جریان تشیع چنان شتاب و قدرتی گرفت که پس از گذشت حدود سه قرن با وجود فرقه ها و مذاهب گوناگون در ایران، سرانجام رسمیت یافت و به هویت ملی ایران و ایرانی پیوند خورد.

سلسله های سیاسی در گذر زمان و در پی تحولات سیاسی-اجتماعی دچار ضعف و رخوت شده و در نهایت در معرض سقوط و انقراض قرار می گیرند. جنبه های دینی و مذهبی نیز نقش تعیین کننده ای در این بین دارد. خلافت عباسی به عنوان یکی از سلسله های سیاسی-دینی پس از پنج قرن و اندی فرمانروایی بر قلمرو وسیعی از جهان اسلام، سرانجام به دست مغولان فروپاشید و بغداد، مرکز خلافت اسلامی پس از کشت و کشتار عظیم توده های مسلمان به دست سپاهیان تحت فرماندهی هولاکو سقوط کرد و دولت یکپارچه اسلامی از هم پاشید و تمدن اسلامی به شدت آسیب دید. بررسی علل و چگونگی سقوط بغداد از زوایای مختلف قابل بررسی است. یکی از این زوایا عوامل تسریع کننده سقوط بغداد است که کمتر به عنوان موضوعی مستقل به آنها پرداخته شده است. از اینرو این مقاله با استناد به منابع، بدرصدد پاسخگویی به این پرسش است که بستر اجتماعی چه تاثیری در تسریع سقوط بغداد داشت؟ داده ها موید آن است که جنگ های فرقه ای، اختلافات درون نهادهای دیوانی، حاکم شدن ناامیدی در جامعه و نبود اتحاد و یکدستی در جامعه آن روز زمینه اجتماعی مناسبی شد تا تهاجم مغولان به پایتخت خلافت عباسی تسهیل شود و اگیزه ای برای دفع این تهاجم در جامعه آن نباشد.

هجوم مغولان به سرزمین های اسلامی و سقوط خلافت عباسی از رویداد های مهم قرن هفتم هجری است که از ابعاد مختلف مورد توجه مورخان آن عصر قرار گرفته است. این پژوهش با روش تاریخی مبتنی بر رویکرد توصیفی، تحلیلی در پی مقایسه رویکرد عینی مورخان عصر ایلخانی( جوینی ، ابن فوطی، منهاج سراج جوزجانی ، وصاف) در روایت سقوط بغداد و عوامل موثر در آن است. فرض برآن است عواملی چون استواری روش راوی در روایت بر دو اصل انتقاد و تعلیل ، رویکرد اجتماعی مورخ ، دیدگاه وی نسبت به چیستی تاریخ ، دوری و نزدیکی راوی به واقعه، تعصبات و تعلقات سیاسی ، مذهبی و پایگاه اجتماعی او در رعایت عینیت تاریخی تاثیرگذار است.