خانلری

بررسی کارنامه ی حافظ پژوهان، از سویی به معرفی و جایگاه پژوهشگران کمک می کند و از سویی نیز به بازشدن زاویه هایی از شعر و شخصیت حافظ. نوع نگاه و چگونگی پرداختن هر پژوهشگر به موضوع مورد پژوهش، دو معیار شایان توجه در حوزه ی پژوهش و ترازویی دقیق برای سنجش علمی هر پژوهشگر است. از سلیم نیساری درباره ی حافظ، سه اثر منتشر شده است با نام های: مقدمه ای بر تدوین غزل های حافظ، دفتر دگرسانی های غزل های حافظ و تصحیح دیوان حافظ که آن ها را «سه گانه ی نیساری در حافظ پژوهی» نامیده ایم. با تکیه بر آن ها گزارشی تهیه و ارائه کرده ایم که تا حدود زیادی موقعیت علمی و ادبی ایشان را در حافظ شناسی ترسیم و توصیف می کند. البته در این مقاله، نقد کارهای تحقیقی نیساری مورد نظر نبوده است بلکه تمرکز بر معرفی کلی «سه گانه ی نیساری» در حافظ پژوهی و تهیه ی گزارشی از سه نقد عالمانه و دقیق ایشان بر سه تصحیح از دیوان حافظ بوده است که به همت زنده یادان «قزوینی- غنی»، «مسعود فرزاد» و «پرویز خانلری» صورت گرفته است.

  پیوند دانش های متعدد علوم انسانی با یکدیگر، رویکردهای تلفیقی کارآمدی را در حوزه ی بینامتنیت طرح کرده است. مبحث هویت یکی از مقوله های مهمی است که پیوند اساسی با جامعه شناسی، نشانه شناسی فرهنگی، تحلیل گفتمان، انسان شناسی و حتی نقد ادبی دارد. پژوهش حاضر کوشیده است تا با رویکردی بینامتنی، عناصر مشترک نشانه شناسی، گفتمانی و انسان شناسی را در پیوند با عنصر هویت به کار گیرد تا به بازنمایی هویت «عقاب» در شعر عقاب خانلری بپردازد. دراین میان، نظریه ی آلوده انگاری ژولیا کریستوا و مبحث «خود» و «دیگری» در حوزه ی نشانه شناسی فرهنگی، به عنوان ابزار و پشتوانه های اصلی تفسیر، گزینش شده اند تا به بازنمایی فرایند شکل گیری هویت عقاب، در تعامل و تضاد با فرهنگ بیگانه و رانه های آلوده بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که مرگ درابتدای روایت به عنوان رانه ای آلوده، سوژه را به چاره جویی وامی دارد؛ اما پس از تعامل با بیش فرهنگ (فرهنگ زاغ) و مشاهده ی رانه های آلوده، ازجمله از محیط زندگی و خوراک زاغ، به هویت اجتماعی خود بازمی گردد و با تلقی مرگ به عنوان امر مطلوب، به طرد رانه های آلوده و ترک سرزمین بیگانه دست می زند.        

بررسی عناصر ادب غنایی و چگونگی کاربرد آن در اشعار شعرای معاصر می تواند ما را به شناخت مفاهیم تازه ای از اندیشه و شعر آن ها سوق دهد. یکی از این مؤلفه ها «شکوائیه» است. بیان درد و رنج، بخش گسترده ای از مضامین شعر و ادب زبان فارسی را تشکیل می دهد. همان طور که می توانیم همه خوشحالی یا احساسات دیگر را تجربه می کنیم، ممکن است گاهی نیز غمگین شده و احساس غم و اندوه را تجربه کنیم. شاعران که روحی لطیف و حساس دارند، بیشترین تأثیر و تأثر را از این حس و حال پذیرفته، دقیق و موشکافانه به این موضوع پرداخته اند. شکوائیه در همه ادوار شعر فارسی بوده، اما در شعر معاصر نوع نگرش شعرا به این مضمون به سبب مسائل سیاسی و اجتماعی و پدیدار شدن شعر نو نیمایی متفاوت است. مقاله حاضر به بررسی شکوائیه در مجموعه شعر «ماه در مرداب» پرویز خانلری پرداخته است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است. یافته های تحقیق نشان می دهد که غالب دردهای شاعر فردی بوده، اما از انواع دیگر درد نیز از جمله رنج مردم جامعه، فریاد از ضدارزش ها، شکوه از فلک، خفقان سیاسی و عدم آزادی سخن می گوید.

دو شاعر کُرد، هه ژار و سواره، شعر داستانیِ «عقاب» از خانلری را به زبان کُردی بازسرایی کرده اند که با وجود حفظ محتوا و پیرنگ در این بازسرایی، تغییراتی نیز در روایت پردازی آنان رخ داده است. شاعران کُرد در روایت داستان عناصری را دستکاری کرده اند که گرچه در ساختار پیرنگ و هسته داستان دگرگونی ایجاد نکرده ، امّا باعث شده است که شیوه روایت آنان برای خواننده متفاوت جلوه کند. «حذف تعدادی از بُن مایه های آزاد»، «تلخیص بُن مایه های وابسته»، «افزودن فضاسازی بیرونی به شروع داستان»، «تفاوت در شخصیت پردازی»، «بیان صریح پیام داستان از زبان شخصیت عقاب» و ... مهمترین تغییراتی است که در روایت های هه ژار و سواره نسبت به روایت خانلری رخ داده است. در این جُستار، از منظر روایت شناسی روایت های دو شاعر کُرد از داستان «عقاب و زاغ» با روایت خانلری بررسی می شود تا تفاوت ها و شباهت های موجود نمایان شود. دستاورد پژوهش بر این امر دلالت می کند که سواره در روایت پردازی از داستان بیشتر از هه ژار به روایت خانلری پایبند بوده است.