نظریه بار شناختی

هدف اصلی این مقاله، معرفی نظریه بار شناختی در یادگیری چندرسانه ای، مروری بر سیر تحول تاریخی و نقدی بر چارچوب نظری آن می باشد. یافته های به دست آمده حاکی از آن است که نظریه بار شناختی به عنوان یکی از تأثیرگذارترین نظریه ها در طراحی محیط های یادگیری چندرسانه ای شامل سه مرحله تحولی بار شناختی بیرونی در حل مسئله، بار شناختی درونی و فرضیه مجموع اولیه و نیز بار شناختی مطلوب و فرضیه مجموع ثانویه را پشت سر گذاشته است. همچنین، با نقدی بر چارچوب نظریه بار شناختی بیان شد که بار شناختی مطلوب به اندازه مفاهیم بار درونی و بیرونی، نقش تبیین و پیش بینی کنندگی در نظریه بار شناختی ندارد. بنابراین، یک چارچوب دووجهی شامل بارهای شناختی درونی و بیرونی می تواند علاوه بر شفاف و ساده سازی چارچوب این نظریه، از گسترش بی رویه مرزهای آن و نیز از توسعه نابجای ابزارهای اندازه گیری و انواع سه گانه بار شناختی جلوگیری نماید.

پردازش اطلاعات، حوزه مشترک میان رسانه و علوم شناختی است؛ در رسانه، محصول نظام فناوری پردازش اطلاعات و ارتباطات (ICT) و در شناخت انسانی، محصول نظام طبیعی پردازش اطلاعات. صفحه نمایش تلویزیون با استفاده از فناوری، اطلاعات را در مُدهای صوت، تصویر و نوشتار و در قالب پیام های متنی و زیرمتنی ثابت و رونده پیش رو قرار می دهد و مغز، اطلاعات را در مدالیته های شنیداری و دیداری پردازش می کند. افزایش ظرفیت پردازش در محیط رسانه به خودی خود امتیاز نیست، مگر آنکه شیوه ارائه با ظرفیت و سازوکار پردازشی مغز هماهنگ باشد. برخلاف صوت و تصویر که در نواحی مشخص پردازش می شوند، پردازش نوشتار، یعنی تصویر صوتی کلام، مستلزم درگیری نواحی مختلف مغزی است و طراحی نامناسب صفحه نمایش، پردازش اطلاعات را مختل می کند. نظریه بار شناختی بر پایه معماری شناختی انسان، دستورالعمل هایی را برای طراحی صفحه نمایش توصیه می کند تا اندوزش اطلاعات و یادگیری پیام تسهیل گردد. این پژوهش بر پایه اثر گسست توجه، اثر مدالیته و اثر حشو، به مطالعه چگونگی به کارگیری دستورالعمل ها در صفحه نمایش های چهار شبکه خبر سیما، ایران اینترنشنال، بی بی سی فارسی و سی ان ان پرداخته است. یافته ها، نشان داد سی ان ان از فناوری پردازش اطلاعات به گونه بهینه استفاده می کند. همچنین، یافته های مصاحبه نشان داد که کارشناسان شبکه خبر سیما با مفاد نظریه و کاربرد آن کمتر آشنایی دارند.