سقوط اصفهان

نویسنده در نوشتار حاضر که شماره 9 از سلسله انتشارات پاره های اسلام شناسی است، به معرفی اجمالی و بیان محتوای سه منبع ذیل می پردازد: تألیف و ماهیت مؤلف در متون مرتبط با سیره پیامبر (ص)؛ آندریاس گورکه نقد کتاب «ایران در بحران؛ سقوط اصفهان و سلسله صفویه» مفهوم شناسی سلفیه و سلفی گری  

بلوچ ها قوم سنی مذهب ناراضی در مرز های شرقی قلمرو صفویان بودند که با حمایت از افاغنه غلزایی موجبات سقوط اصفهان را در 1135 هجری فراهم کردند. سقوط اصفهان به نام افغان ها، با قدرت جنگاوری بلوچ ها صورت گرفت. موردی که بلوچ ها را به افاغنه برای حمله به اصفهان نزدیک می کرد؛ علاوه بر هم کیشی آنان، مظالمی بود که طی سال ها حکومت شیعه مذهب صفوی در حق این قوم محروم و مغضوب انجام داده بود؛ بنابراین، بلوچ ها راه چاره را در حمله به اصفهان برای گرفتن انتقام کینه های چندین ساله یافتند و به درخواست دوستی افاغنه پاسخ مثبت دادند و بدین ترتیب زمینه ی سقوط اصفهان مهیا شد. پژوهش حاضر بر آن است تا عوامل و زمینه هایی را بررسی کند که باعث شد بلوچ ها به سمت اصفهان حرکت و موجبات سقوط آنجا را فراهم کنند و قصد دارد به این پرسش ها پاسخ که چه عوامل و انگیزه هایی موجب شد بلوچ ها با افاغنه متحد شوند و در نهایت چرا این اتحاد از هم فرو پاشید؟ این پژوهش درصدد است با تکیه بر منابع و پژوهشها، زمینه های حمله بلوچ ها به اصفهان و تاثیر آنها در سقوط این شهربررسی و پیچیدگی های موجود را برطرف کند و پاسخی درست و درخور برای این مقوله ارائه دهد.

با سقوط اصفهان و حمله های عثمانی به ایران، ناحیۀ ماکو، به مرکزیت قلعۀ ماکو، به علت قرارگرفتن در خط مرزی ایران با عثمانی از نخستین مناطقی بود که به تصرف ترک ها درآمد. با قدرت یابی نادر و حمله های او به متصرفات عثمانی در ایران، ناحیۀ ماکو مانند بقیۀ مناطق جنوب رود ارس، در سال 1143ق/1730م، به تصرف او درآمد.  مسئله این است: در میانۀ منازعات ایران و عثمانی در این دوره، ناحیۀ ماکو چه جایگاهی داشت؟ یافته ها نشان می دهد حوادث ناحیۀ ماکو در این دوره، به نحو بارزی از کشمکش های ایران و عثمانی تأثیر می پذیرفت. ناحیۀ ماکو در نقطۀ سرحدی ایران و عثمانی واقع شده بود؛ بنابراین با حمله های عثمانی به ایران، این ناحیه به یکی از معابر مهم ورود عثمانی ها به خاک ایران تبدیل شد و به حیات اقتصادی و اجتماعی آن آسیب جدی وارد شد. در نبردهای طولانی مدت نادر با عثمانی، این ناحیه وضعیت شکننده ای داشت و حاکمیت آن میان دو طرف دست به دست می شد. نادر با واگذاری حکومت این ناحیه به طایفۀ بیات، موقعیت خود را در این نقطۀ مرزی تثبیت کرد و این ناحیه باوجود وقفه هایی کوتاه مدت، در حاکمیت ایران باقی ماند.