استعمارپذیری

بررسی های اندیشه اسلامی با رویکرد تمدنی را باید عالی ترین سطح طرح اسلام با گرایش عقلانی، عمل گرا، کارامد و عینیت ساز به شمار آورد. به باور مالک بن نبی بحران های اصلی جهان اسلام و بلکه بشریت از جنس تمدنی است و راه برون رفت از این بحران ها و عقب ماندگی ها در عرصه نظر و عمل جز بازسازی نگره ها و عینیت های تمدنی در جهان اسلام نیست. تحلیل نگره های ابن نبی این حقیقت را روشن می سازد که الگوی تمدنی نه تنها بیانگر صورت عینی اسلام، بلکه نشان نوع تفکر و فهم عالمان از دین نیز هست. بخش های مهمی از این مقاله به تبیین ظرفیت ها و مناسبات اندیشه این فیلسوف تمدن با زیرساخت ها و ساختارهای تمدن گرای انقلاب اسلامی ایران اختصاص یافته است. در این مقاله، تلاش می شود با توصیف و تحلیل اندیشه های مالک بن نبی، مهم ترین مفاهیم مبنایی مطالعات تمدنی اسلامی مالک و کارامدی اندیشه های تمدنی وی برای برون رفت جریان های اسلام گرا از چالش های فکری و عملی حوزه تمدن به اثبات برسد.

مالک بن نبی اندیشمند مسلمان و معاصر الجزایری است که در پی تأملات ژرف پیرامون وضعیت کنونی جامعه مسلمان، مهم ترین چالش های فرهنگی آن شامل شکاف عمیق در شبکه روابط اجتماعی، فراگیری روحیه استعمارپذیری و رنگ باختن هویت دینی را ذیل مقوله کلان تمدن، شناسایی و تحلیل کرده است؛ وی سه گانه یادشده را علل عقب ماندگی جوامع مسلمان از کاروان تمدن و پیشرفت دانسته و رهیافت اصلاحی خود را نیز برای اعتلای تمدنیِ جامعه مسلمان در چهارچوب آموزه های دینی و با رویکردی فرهنگی ارائه کرده است؛ او با تبیین وضع موجود می کوشد تا توجه جوامع مسلمان را به راه های برون رفت از این نابسامانی جلب نماید. نوشتار پیش رو در تلاش است تا با توصیف و تحلیل نوشته های مالک بن نبی، فرایند و چگونگی راهکار پیشنهادی او در قالب یک دگرگونی فراگیر و بنیادین اجتماعی را، که اصلاحی حقیقی به شمار می رود، بررسی و تبیین نماید. توصیه مالک بن نبی جهت دهی تمام اقدامات به سوی تجدید ساختار حیات فکری و اخلاقی افراد جامعه است؛ چراکه این نوزایی فرهنگی می تواند نقش یک شتاب دهنده در تعامل سه نظام فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را ایفا نموده و شبکه ای مناسب از روابط درهم تنیده اجتماعی را برای برپایی تمدنی پویا و بالنده پدید آورد.  

مالک بن نبی متفکر معاصر الجزایری به عنوان یکی از برجسته ترین ایده پردازان و تحلیلگران حوزه تمدن از منظر تاریخی-اجتماعی شناخته می شود. در این پژوهش به دنبال آن هستیم تا جایگاه و عوامل مؤثر بر شبکه روابط اجتماعی در شکل گیری جوامع و تمدن ها را از منظر او بررسی کنیم. موضوع سه پرسش اصلی که در این باب و در مسیر این پژوهش بدان پرداخته می شود عبارت اند از: اهمیت شبکه روابط اجتماعی، درک وضعیت شبکه روابط اجتماعی و عوامل مؤثر بر شبکه روابط اجتماعی. برای فهم این سه، آثار بن نبی در طی یک مطالعه نظام مند مورد بررسی و داده های مربوطه استخراج و ذیل تحلیل قرار گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد که بن نبی این شبکه را مهم ترین عامل نگهدارندِ و پیش برنده حرکت جوامع در بستر تمدن می داند. از منظر او میزان قدرت و پویایی جامعه نمایانگر میزان سلامت این شبکه است و دسته ای از پدیده های درون جامعه و برون از جامعه قادر به اثرگذاری بر این شبکه هستند.