استعداد برتر

توجه به سازه استعداد در انتخاب مسیر زندگی، بویژه در دو حیطه تحصیلی و شغلی، همیشه مد نظر محققین بوده است. در میان رشته های مختلف زیر مجموعه علوم تربیتی و رفتاری، به نظر می رسد رشته مشاوره علیرغم جایگاه مهم و موثری که در حوزه های مختلف، بویژه تحصیلی و شغلی، دارد، و علیرغم غنای علمی و محتوایی که در حوزه نظریه پردازی و تولید علم از آن برخوردار است، در منابع خود چندان به صورت مستقیم به موضوع استعداد نپرداخته است. این پژوهش که یک پژوهش کیفی محسوب می شود کوشیده است تا با استفاده از دو روش کیفی تحلیل مضمون و سنتزپژوهی، موضوع "شناسایی استعداد" را در نظریه های مشاوره و روان درمانی مورد رصد و بررسی قرار دهد. جهت این کار با مراجعه به متون تخصصی رشته مشاوره ، به کشف و ثبت نقطه نظرات آنها درچگونگی شناسایی استعداد پرداخته شد. اطلاعات به دست آمده به روش هفت مرحله ای «کلایزی» تحلیل و عملا امکان ترسیم شبکه مضامین فراهم شد. با ترسیم شبکه مضامین، 29 روش و تکنیک مشاوره ای، که قابلیت استفاده در فرایند شناسایی استعدادها را داشت، مشخص گردید. نتایج این پژوهش، به عنوان یک پژوهش پایه و پیش نیاز می تواند برای برداشتن گام بعدی یعنی طراحی یک الگو و روش بومی جهت شناسایی استعداد در ایران موثر باشد.

مسئله استعدادیابی یکی از مباحث مهم در حوزه آموزشی و پژوهشی است که همیشه به عنوان دغدغه ای برای نظام های آموزشی مطرح بوده است. بررسی مسائل شناسایی و هدایت دانش آموزان مستعد می تواند بخش عظیمی از فعالیت های مجریان و دست اندرکاران را روشن و شفاف نماید، تا رسالت خود را به نحو احسن انجام دهند؛ از سوی دیگر، فیزیک کوانتوم همواره در مسائل آموزشی به کاررفته و در تبیین مسائل آموزشی و تربیتی بسیار اثربخش بوده است. هدف این پژوهش بررسی دلالت های قوانین و اصول فیزیک کوانتوم در حوزه استعدادیابی دانش آموزان بود. در این مطالعه با توجه به ماهیت پژوهش از روش کیفی جستارنظرورزانه استفاده شد. در این پژوهش ضمن بررسی مفاهیم فیزیک کوانتومی همچون دوگانگی موجی-ذره ای، عدم قطعیت هایزنبرگ، اصل مکملیت بور، گربه شرودینگر، کل انگاری و پدیده تداخل(سازنده/ویرانگر) به تبیین مسائل حوزه شناسایی و هدایت دانش آموزان با استعداد پرداخته شد. یافته های پژوهش نشان داد که دوگانگی موجی-ذره ای بر آگاه سازی و تحریک حوزه استعدادی یادگیرندگان، مسئله عدم قطعیت هایزنبرگ، اندازه گیری بور، شرودینگر بر استفاده از چندین ابزار ومنابع جهت شناسایی، شناسایی در موقعیت خاص استعداد و مشاهده دقیق یادگیرندگان در محیط های مختلف، مسئله کل انگاری بر خروج از نگاه کلی به حوزه استعدادی ونگاه ریزبینانه به آن دلالت دارد و همچنین پدیده تداخل ناظر بر ایجاد موقعیت مشارکت یادگیرندگان با حوزه استعدادی مشترک و توجه به نحوه رفتارهایمان در برخورد با دانش آموزان با استعداد، است

یکی از مفاهیم مهم در حوزه تربیت، مفهوم «استعداد برتر» است. این مفهوم از دیرباز یکی از دغدغه های اندیشمندان تربیتی بوده و در قرن بیستم، جریانی قوی در روانشناسی را به خود اختصاص داده است. در این میان، برخی کشورهای درحال توسعه مانند ایران به دلیل دغدغه های توسعه ای، توجه ویژه ای به آن داشته و سیاست های مختلفی در راستای استعدادیابی و استعدادبانی، طراحی کرده و به اجرا گذاشته اند. این پژوهش از منظری فلسفی-تربیتی و با رویکردی تحلیلی به ارزیابی این مفهوم می پردازد و در گام بعد، دشواری های پیش روی اقدام های عملی ناظر بر آن را مورد ارزیابی قرار می دهد و در گام نهایی نیز با رویکرد استنباطی و استنتاج ضمنی، چرخش هایی در سیاست های استعدادیابی و استعدادبانی پیشنهاد کرده است. چالش های چهارگانه نظری «ابهام در مفهوم برتری»، «چالش در مفهوم ارزشمندی و سودمندی»، «مفهوم استعداد برتر در مقام ایدئولوژی سلطه در آموزش» و «استعداد برتر، توهم ناشی از خودشیفتگی انسان مدرن»، این مفهوم را تهدید می کنند. از سوی دیگر در عرصه عمل، دوگانه هایی چون ذاتی/اکتسابی، بالقوه/بالفعل، دفعی/تدریجی، قضاوت های تربیتی در باب استعداد برتر را دچار ابهام می سازد. با نظر به این منظومه چالش های نظری و عملی، مطلوبیت سیاست های استعدادیابی و استعدادبانی با چالش جدی مواجه است. در پایان نیز چرخش هایی پنج گانه در این سیاست ها پیشنهاد شده است.

آیین نامه احراز شرایط نخبگی کاستی هایی دارد در این مقاله ضمن اشاره به این کاستی ها پیشنهاد می شود بنیاد ملی نخبگان نسبت به رفع آنها اقدام کند. بر کسی پوشیده نیست که ایرانیان همواره از درجه هوش و استعداد فوق العاده ای برخوردار بوده اند. اختراعات جالب، کسب رتبه های برتر در مسابقات علمی و المپیادهای بین المللی و موارد بسیار دیگر، این موضوع را تایید می کند. اما با این همه پتانسیل چه باید کرد؟ چگونه می توان از این همه استعداد استفاده بهینه کرد؟ چرا با وجود این همه نخبه در ایران، ما هنوز مشکلات اقتصادی، فرهنگی واجتماعی فراوانی داریم؟ بدون شک اولین قدم در راه استفاده از نخبگان، شناسایی آنهاست. چه بسیار استعدادهایی که هرگز کشف نشده و چه بسیار اندیشه های نابی که در راه کسب درآمدهای روزانه و اداره امور اولیه زندگی، نابود می شوند. اما به هرحال باید از جایی آغاز کرد.