امیرالمؤمنین علیه السلام

منابع تاریخی و حدیثی فریقین ذیل بررسی فرزندان امیرالمؤمنین علی علیه السلام و حضرت زهرا علیها السلام، «محسَّن» را یکی از فرزندان آنان شمرده اند. اما منابع عامه دربارة تولد، وفات و یا شهادت محسَّن اختلاف نظر دارند. بسیاری از آنها ضمن برشماری ایشان در عِداد اولاد حضرت علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام، صرفاً به مرگ او در کودکی اشاره کرده اند. برخی از آنها نیز یا اساساً اخبار شهادت محسَّن را نقل نکرده و یا تحریف و حذف کرده اند. از سوی دیگر، اکثر قریب به اتفاق منابع شیعه علاوه بر ذکر نام محسَّن، به سقط شدنش در اثر هجوم به بیت حضرت فاطمه علیها السلام تصریح دارند و معدودی نیز وفاتش در کودکی را بدون ذکر سبب نقل کرده اند که با قول به سقط و شهادت منافات ندارد. ازآن روکه برخی از پژوهندگان معاصر ضمن گزارش اخبار متون شیعه، در اعتبار و دلالت آنها تشکیک روا داشته اند، در این مقاله، گزارش های موجود در منابع فریقین بررسی و اعتبارسنجی شده است.

ظهور صفویان علاوه بر تحولات سیاسی، تحولات فرهنگی زیادی نیز در ایران پدید آورد. یکی از این دگرگونی ها در زمینه تاریخ نگاری اتفاق افتاد که نه به لحاظ ظاهری، بلکه از حیث محتوایی، سمت و سوی قلم تاریخ نگاران را تغییر داد. ترویج مذهب تشیع اثناعشری مهمترین موضوعی بود که مورخان دوره صفوی در آثارشان مدنظر قرار داده اند. در این بین، شخصیت امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان فردی که الگوی مشترک شیعیان و صوفیان بود، در تاریخ نگاری این عصر از جنبه های مختلفی مورد توجه واقع شده است. در این پژوهش تلاش بر این خواهد بود که با بررسی علل توجه تاریخ نگاران عصر صفوی و ابعاد مختلفی که در رابطه با حضرت علی علیه السلام در نوشته های خود مدنظر قرار دادند، سیمای کلی امیرالمؤمنین علیه السلام در تاریخ نگاری عصر صفوی به گونه ای منطقی و دور از احساسات شیعی ترسیم گردد. به نظر می رسد دلیل اصلی تمرکز تاریخ نگاران دوره صفوی بر انعکاس مطالب با موضوع اهل بیت علیهم السلام با محوریت امام اول شیعیان، باور قلبی تاریخ نگاران این دوره به مذهب تشیع اثناعشری و در وهله دوم، تمجید از پادشاهان صفوی به عنوان احیاءگران این مذهب در ایران بوده است. در این تحقیق با جمع آوری داده های کتابخانه ای و ارائه تحلیل هایی در رابطه با آنها، ضمن ارائه شواهدی در این خصوص، ابعاد مبهم قضیه را روشن تر سازد.

از قدیم الایام یکی از مهم ترین دغدغه های بشر، تأمین رفاه افراد جامعه و از بین بردن فقر بوده است؛ اما به علت هایی مانند ستمگری ها و بی عدالتی های حاکمان ثروت اندوز هرگز محقق نمی شد. با ظهور اسلام این دغدغه جدی تر شد. آیات و روایات بسیاری مؤید این ادعاست. پژوهش حاضر که با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی تحلیلی انجام شده، درصدد پاسخ به این پرسش است که امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه، برای مقابله با فقر چه راهکارهای تربیتی برای رهایی از فقر ارائه کرده اند؟ مطالعات انجام شده نشان می دهد که بیانات و اقدامات حضرت علیه السلام در این زمینه، غالباً ناظر بر روشی تربیتی و پویش عمومی است که درصدد تربیت احاد جامعه و نهادینه کردن فرهنگ نوع دوستی مسئولیت پذیری اجتماعی برای مقابله با فقر است که با تلاش قشر ضعیف، مسئولیت پذیری و همیاری ثروتمندان و عدالت حاکمان، در قالب معیارهای اخلاقی، انسان مداری و آخرت گرایی امکان پذیر خواهد بود. اگرچه گروه های مورد خطاب حضرت علیه السلام تمام نوع بشر است؛ اما ایشان به طور اخص «فقرا»، «ثروتمندان» و «مدیران حکومتی» را مخاطب قرار داده و برای هرکدام وظایف خاصی را مشخص کرده اند.

شناخت و بررسی شیوه های مدیریتی یک مدیر و حاکم در مقابله با دشمنان می تواند سیاست های مدیریتی و میزان موفقیت وی در عملکرد های بعدی اش را تبیین و برجسته تر بنمایاند. امام علی(ع) به عنوان حاکم جامعه اسلامی در موقعیت های مختلف از سبک های مدیریتی متفاوت متناسب با شرایط استفاده نموده اند. نحوه مدیریت ایشان نشان می دهد که برای مدیریت در زمان ها و مکان های مختلف نمی توان از یک سبک خاص استفاده نمود. این پژوهش با بررسی عبارات زیارت غدیریه که از جامع ترین زیارت ها و غنی ترین منابعی است که در روز غدیر توسط امام معصوم در مورد امیرالمومنین(ع) صادر شده، به روش توصیفی - تحلیلی در صدد تبیین سبک های مدیریتی امام علی(ع) مبنی بر شیوه های مقابله ایشان با دشمنان از حیث اخلاقی و عملی است. شیوه های مدیریتی امام در مقابله با دشمنان در زیارت غدیریه عبارت اند از: شجاعت در برابر دشمن، عدم سازش با دشمنان، پافشاری و ایستادگی بر حق، تذکر و موعظه و فراخوانی به ترس از خدا، استقامت در برابر دشمن، صبر در برابر ازار دشمنان، سخت گیری بر کافران، کاردانی و دشمن شناسی.