زهرا حسینی

خاطره گویی یک سبک مهم و اصیل در روایت حوادث جنگ برای نسل های آینده و ثبت و ضبط و انتقال تجارب تلخ و شیرین نسل های پیشین و نسل حاضر برای نسل های بعد است که زنان اقوام مختلف ایرانی در این میان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده اند. نهضت خاطره نویسی جنگ، در ایران یکی از گسترده ترین رویدادهای فرهنگی به شمار می آید. از نخستین روزهای مقاومت مردمی داستان و خاطره با وجوه افتراق و اشتراک به شرح وقایع پرداخته اند. حضور استوار زنان در جنگ به ویژه مبارزه های دوره معاصر یکی از مهمترین عرصه ها برای ظهور محکم آنان است. در ادبیات پایداری بی بی مریم، معصومه آباد، زهرا حسینی در جنگجویی و شجاعت پیوند مستقیمی داشته اند. هر سه با نوشتن کتاب خاطرات، خلاقانه درک عمیق خودشان را از اجتماع بیان کرده اند، و در توصیف قهرمانی آزادیخواه، با عمق بخشی به اندیشه و پرورش موضوع صحنه های قبل از پیروزی در جنگ و مقاومت صبورانه آنها در برابر فشارها و آزارهای رژیم بعث بر خود و خانواده هایشان خاطرات شان را به نگارش درآوردند. این پژوهش، مضامین و مفاهیمی چون: مبارزه، سیاست، اجتماع، انسان دوستی، وطن پرستی، قهرمان پروری، آزادی، استقامت در برابر دشمنان را بطورکامل نشان داده است. و با بیان همانندی و ناهمانندی هایی واقعیت های زمان هر کدام از نویسندگان را با ارائه شواهد ذکر کرده است.

زاویه دید، یکی از مهم ترین عناصر داستان نویسی است. چشم اندازی در روایت که خواننده از رهگذر آن داستان را تجربه می کند. در نقد عنصر زاویه دید، دو ژانر به نام خاطرات دا اثر اعظم حسینی در حوزه دفاع مقدس ایران و رمان امّ سعد نوشته غسّان کنفانی از ادبیات مقاومت فلسطین برگزیده شده است. هدف پژوهش، تحلیل زاویه دید، شگردها و فن های دو نویسنده یا راوی و تأثیر آن بر درون مایه های داستان و شیوه پژوهش، نیز توصیفی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی و بیان نقاط اشتراک و نیز افتراق در دو داستان بوده است. ساختار دا در قالب زندگی نامه، تداعی معانی، روایت غیر خطّی و مستند است. ساختار امّ سعد بر مبنای روایت خطّی است که در دو بُعد واقع گونه و نمادین، بازگویی می شود. نتایج تحقیق نشان داد، شیوه های زاویه دید بیرونی در امّ سعد و تکنیک های زاویه دید درونی در دا فراگیرتر است. کنفانی از دید درونی اوّل شخص نویسنده و شخصیت امّ سعد بر محور تکنیک های تک گویی درونی، حدیث نفس، جریان سیّال ذهن و انواع دید بیرونی بهره می برد. دا نیز ضمن استفاده از این دو شگرد، در حوزه دید درونی ازجمله تک گویی نمایشی استفاده بیشتری می برد و در انواع زاویه دید بیرونی شواهد کمتری دارد. چشم انداز مشترک دو روایی ادبی، دید اوّل شخص تک گویی درونی، خودگویی و سوم شخص نمایشی یا عناصر زاویه دید است. نگارندگان در جُستار حاضر، ابتدا به زاویه دید و انواع آن سپس به شگردها و تکنیک های دید راوی دو داستان پرداخته اند.