اخلاق حرفه ای معلم

از مهم ترین متغیرهای موفقیت یک سازمان، اخلاق حرفه ای است. با توجه به اهمیت این موضوع در تربیت معلم، شاخصه های اخلاق حرفه ای را از دیدگاه علامه طباطبائی، بررسی نمودیم. جامعه آماری، دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی و نمونه آماری، دانشجویان 11 رشتة دبیری، مشاوره و علوم تربیتی پردیس شهید هاشمی نژاد مشهد، سال تحصیلی 95-96 می باشد. روش نمونه گیری تصادفی- طبقه ای، متناسب با حجم نمونه بود. تحقیق از نوع توصیفی به روش پیمایشی و ابزار پژوهش، پرسش نامه بومی سازی شده محقق ساخته، روایی پرسش نامه از طریق تحلیل محتوا و اعتبار آن از طریق آلفای کرونباخ تحلیل تجمیعی داده ها در نرم افزار spss محاسبه و نتایج تفسیری آن بیان شد. نتایج، در حوزة معرفتی اساتید، از لحاظ توجه به معنویات و امر خودسازی در حد بسیار مطلوب، در حوزة رفتاری، اکثر اساتید در دو مولفة نظم و انضباط و رازداری در حد بسیار مطلوب، در حوزة گفتاری اساتید از لحاظ مولفة اجتناب از به کارگیری کلمات سخیف و طنزهای ناشایست، در حد بسیار مطلوب و در حوزة ظاهری اساتید، از لحاظ هر دو مولفة لباس و پوشش و بهداشت شخصی در حد بسیار مطلوب ارزیابی گردیدند.

هدف از این پژوهش، بررسی و استنباط مؤلفه های اخلاق حرفه ای معلم با تأکید بر تعامل معلم با خود از منظر نهج البلاغه است. برای رسیدن به این هدف، از روش کیفی و از نوع بررسی اسناد و مدارک و یا روش کتابخانه ای استفاده گردید. برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات، به لحاظ کیفی بودن پژوهش سه گام باردن (1374)، برداشته شد. در این پژوهش، جامعه با نمونه برابر بود؛ بطوری که کل کتاب نهج البلاغه به عنوان جامعه و نمونه پژوهش بررسی گردید. در بخش یافته ها مجموعه ای از مؤلفه های اخلاق حرفه ای معلم با تأکید بر تعامل معلم با خود از نهج البلاغه استخراج گردید. فکور بودن، استقبال از تغییر و تحول، باور به نیروی فراطبیعی و ذکر او، هدفمندی، نظم و برنامه ریزی، عزّت نفس و پرهیز از خودپسندی، خودمحاسبه گری، پشتکار و تداوم کارها، استقبال از فراگیری مستمر دانش و یادگیری، عمل گرایی، مشورت پذیری از جمله این مؤلفه ها بود که در این نوشتار به عنوان مؤلفه های ارتباط و تعامل معلم با خود از آموزه های امام علی -علیه السلام- استخراج و بررسی شدند.

ادبیات اخلاق حرفه ای در حال رشد است و به مرزهای آموزش و تربیت رسیده و مقولاتی چون اخلاق حرفه ای معلم را به بار نشانده است که لازم است برای بومی سازی آن تلاش نمود. همچنین فقه تربیتی به عنوان عرصه ای جدید در تربیت−پژوهی در حال تکوین است و می توان از قلمروی بنام فقه معلمی سخن گفت. نسبت سنجی اخلاق معلمی و فقه معلمی در دو مقام پژوهش (تولید علم) و آموزش (برنامه آموزشی و درسی) ضرورت دارد و مسأله این مقاله است. نوشتار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی ضمن تبیین چیستی فقه معلمی و اخلاق معلمی آن دو را نسبت سنجی نموده و به این نتیجه رسیده که این دو حوزه مطالعاتی ضمن تمایز، ترابط زیادی با یکدیگر دارند و در مقام پژوهش، اخلاق معلمی (اسلامی) می تواند به فقه معلمی تکیه کند و تَن به روش شناسی اجتهادی وی دهد تا نظام جامعی از احکام، آداب و اخلاق معلمی به صورت روشمند استنباط شود. در پایان سرفصل درس اخلاق معلمی در برنامه درسی تربیت معلم، مورد ارزیابی قرار گرفته و پیشنهاداتی ارائه شده است.

هدف پژوهش حاضر واکاوی فرایند آموزش اخلاق حرفه ای معلمی در دانشگاه فرهنگیان و طراحی الگوی آن است. به این منظور از راهبرد پژوهش نظریه داده بنیاد استفاده شد که از دسته پژوهش های کیفی است. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده است. مشارکت کنندگان پژوهش شامل کلیه استادان درس اخلاق حرفه ای معلم در دانشگاه فرهنگیان است که از میان آن ها بر اساس ملاک اشباع نظری، با 15 نفر مصاحبه به عمل آمد. داده های بدست آمده پس از کدگذاری باز، محوری و انتخابی در 10 مقوله اصلی قرار گرفت که که در قالب مدل پارادایمی شامل: شرایط علّی (استاد مناسب، محتوای مناسب)، مقوله کانونی (اثربخشی آموزش اخلاق)، راهبردهای آموزش اخلاق حرفه ای (روش تدریس اثربخش، توانمندسازی مداوم)، زمینه (دانشگاه اخلاقی)، شرایط مداخله گر (تعارض میان آموخته ها و میدان عمل، استادان فاقد صلاحیت) و پیامدهای (مثبت و منفی) فرایند آموزش اخلاق حرفه ای معلم و روابط بین ابعاد مختلف آن را منعکس می نمایند که با این مقوله ها می توان اخلاق حرفه ای را به دانشجومعلمان آموزش داد. در پایان بر مبنای نتایج به دست آمده، پیشنهادهایی برای بهبود فرایند آموزش اخلاق حرفه ای معلم در دانشگاه فرهنگیان ارائه شده است.

پژوهش حاضر با هدف پرکردن خلأ وجود یک منشور اخلاق حرفه ای در حوزه تعلیم و تربیت که بومی و متناسب با مبانی دینی جامعه باشد، به واکاوی اصول اخلاق حرفه ای معلم در سیره پیامبر اکرم (ص) می پردازد. این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای، داده های مرتبط با موضوع را گردآوری کرده و ضمن بررسی داده ها، با استفاده از تحلیل اسنادی، به شناسایی اصول اخلاق حرفه ای معلمی با الهام گیری از سیره پیامبر اکرم (ص) پرداخته است. در نتیجه یافته های پژوهش، نُه اصل در حوزه اخلاق حرفه ای معلم در سیره پیامبر اکرم(ص) شناسایی شده است، که عبارتند از: داشتن اخلاص در حرفه معلمی، اهمیت دادن به آموزش و کسب علم، ایجاد فضای مناسب تربیتی، محبت ورزی در حرفه معلمی، تأمین امنیت روانی فراگیران، حفظ کرامت و عزت انسانی فراگیران، اهتمام ورزیدن به عبادات خصوصاً نماز، اهتمام به رعایت بهداشت و برقراری پیوند معنوی بین فراگیران.