گیسو

قصهها بازتاب تفکر، شیوه زندگی و اعتقادات مردم در طول زمان هستند. با وجود تفاوت های آشکار قصه ها با یکدیگر در فرهنگ ها و اقالیم مختلف، دارای ویژگی های مشترکی نیز هستند. قصه ها به عنوان بخشی از ادب و هنر عامیانه از اسطوره ها بهره فراوان برده اند. گروهی از اندیشمندان مانند فروید معتقدند اساطیر بر داستان های شفاهی عامیانه مؤثر بوده اند اما گروهی دیگر از جمله اندرو لانگ بر خلاف این دسته برآنند که قصه پس مانده اسطوره نیست و در واقع این اساطیر هستند که بر اساس قصه های شفاهی عامیانه شکل گرفته اند. در هر جامعه ای الگوهای رفتاری تربیتی کهنی وجود دارد که ممکن است لزوما تنها به طور غیر مستقیم به افراد جامعه تعلیم داده نشود. یا بالعکس ممکن است در نظام آموزش رسمی بر بعضی از آن کهن الگوها صحه گذارده شود. همه آن رفتارهای کهن امروزه جزیی از فرهنگ بوده که از نسلی به نسل دیگر به ارث رسیده و منتقل شده است. این مقاله بر آن است تا پس از بررسی مقوله «مو» در داستان های شفاهی عامیانه حتی الامکان سعی در یافتن نمود های اسطوره ای آن ها داشته باشد. نتیجه این تحقیق که داده های آن به شیوه کتابخانه ای و بر مبنای روش تحقیق توصیفی- تحلیلی جمع آوری شده اند، نشان می دهد که گیسو نشانه زنانگی و قدرت جنسی زن محسوب می شود و شخصیت زن قصه ها عمدتا دارای ویژگی های بارورکنندگی، ارتباط با آب و ایزد بانوان بارورکننده نباتی دارد. هم چنین بسیاری از شیوه های زندگی و به ویژه ازدواج در این گونه داستان ها، مراسم و آیین های دوران مادرسالاری را تداعی می کنند.

یکی از دشواری های فهم معانی ابیات در متون کهن، فهم معنای واژگان دشوار و اغلب کمیاب آن هاست. درنگی در شرح ها و تفسیرهای نوشته شده بر متون کهن، نشان دهنده شمار قابل توجهی از این واژگان است که مفسر و یا شارح نتوانسته به درک درستی از معنای آن ها برسد و اغلب به تأویل های ذوقی و حدس و گمان متوسل شده است. به نظر می رسد یکی از راه های کشف معنای درست این واژگان، بهره گیری از گویش های محلی و ادبیات عامیانه است که اغلب در پژوهش های در پیوند با تفسیر متون نادیده انگاشته می شوند. یکی از این ترکیب های بحث برانگیز، ترکیب «به کردار پل» است که در شاهنامه فردوسی با معنایی خاص به کار رفته و تاکنون معنایی درست و قابل قبول برای آن ارائه نشده است. نگارنده در این جستار کوشیده است نخست نتایج یافته های دیگران درباره این ابیات و ترکیب مورد نظر را بیان کند؛ سپس معنا و کاربرد این ترکیب را در گویش های ایرانی بررسی کند و سرانجام معنای ترکیب و بیت مورد بحث در شاهنامه ی فردوسی را روشن کند. یافته های پژوهش نشان می دهد واژۀ بحث برانگیز «پل« را باید به ضم بخوانیم و مصرع مورد بحث را این گونه معنا کنیم: بندی رومی که مانند گیسوی به هم بافتۀ زنان است.