احمدبن موسی (ع)

با رواج اسلام در ایران و گسترش مذهب شیعه در قرون اولیه اسلامی، شهرها و روستاهای ایران به مراکزی برای زندگی اهل بیت و فرزندان ایشان و پس از وفات، آرامگاه هایشان به محلی برای زیارت مشتاقان تبدیل شده است به طوری که این مکان ها یکی از جنبه های مهم فرهنگی و اجتماعی در زندگی مردم را به حساب می آید. شیراز یکی از شهرهای مهم ایران است که وجود بقعه ی حضرت احمد بن موسی(ع) از لحاظ اجتماعی، تأثیرات شگرفی بر این شهر داشته است. در پی تأسیس مدرسه های علمی، علما و سادات از شهر های مختلف به این شهر مهاجرت کرده و بقعه مکانی برای تجمع سادات شد، از این رو بقعه احمدبن موسی(ع) در زندگی قشرهای مختلف اجتماعی، ایجاد نهادهای اجتماعی نقش چشمگیری داشته است. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی به برررسی آثار اجتماعی بقعه احمدبن موسی(ع) بر شهر شیراز بپردازد.

اغلب پژوهندگان در مطالعه و بررسی شهرت حضرت احمدبن موسی (ع) و تاریخ کشف مرقد ایشان، صرفاً به اسناد تاریخی اکتفا کرده اند؛ در این مقاله با تأکید بر اشعار سده های هشتم تا دهم، سیر توجه به مرقد و شهرت آن حضرت بررسی و همچنین نخستین مناقب احمدبن موسی در شعر فارسی استخراج و تحلیل شده است. از یافته های این پژوهش این است که تا اواخر سده هشتم، اشاره ای مشخص به مرقد آن بزرگوار در دیوان شاعران وجود ندارد. در سده نهم، شاه داعی(810-870) و منصور حافظ نخستین ابیات را در منقبت آن حضرت سروده اند و در سده دهم و با گسترش عمارت مرقد مطهر، اهلی شیرازی(858-942) در اشعارش، توصیف هایی تازه از نام و مرقد آن حضرت ارائه کرده است. به روایت اشعار، آن حضرت در سده نهم به لقب احمدبن موسی الرضا (ع) مشهور بوده و در سده دهم، زمینه های شهرت ایشان به سیدسادات و شاه چراغ فراهم شده است.

بررسی و بازشناسی فضایل و مناقب ائمه و امامزادگان(ع)، از ضروریات جامعه بشری است تا با دستیابی به رفتارها و منش این بزرگواران در جهت وصول به الگویی جامع برای سعادت و نیک فرجامی انسان ها گامی پیموده شود. در همین راستا، در این پژوهش سیر زندگی حضرت احمد بن موسی(ع) از فرزندان امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته تا با بازخوانی فضائل و مناقب ایشان نقش وی در گستره تمدن عظیم اسلامی بازشناخته شود. از این رو، نظر به تأثیرگذاری ایشان بر ارتقای فرهنگ اسلامی، تبیین خط مشی های ترسیم شده توسط صاحبان کتب تاریخی و رجالی را دارای ضرورت می گرداند. این پژوهش به شیوه توصیفی - تحلیلی به دنبال تبیین فضائل و مناقب احمدبن موسی(ع) و جایگاه ایشان در توسعه فرهنگ شیعی در تمدن اسلامی است. یافته های پژوهش مبتنی بر آن است که احمدبن موسی(ع) با دارا بودن فضائل و مناقب اخلاقی و نسَبی بسیار، با بهره مندی از مکتب امامت پدر و برادر بزرگوارشان در تبیین جایگاه امامت علی بن موسی الرضا(ع) گامی اساسی برداشت و با دستگیری از نیازمندان در جهت اشاعه مکتب خیرخواهی اهل بیت(ع) و مبارزه با جریان های انحرافی به ایفای نقش در جهت اشاعه فرهنگ ناب شیعی در جامعه اسلامی گام های مؤثری برداشتند.

شاهچراغ نام حرم و آرامگاهی است در شیراز که بنا بر اعتقاد شیعیان احمد‌بن موسی، پسر ارشد موسی کاظم (ع) و هم‌چنین محمدبن موسی (ع)، از برادران علی‌بن موسی الرضا (ع)، در آن به خاک سپرده شده‌اند. این حرم پس از حرم علی‌بن موسی الرضا (ع) و معصومه بنت موسی (س) سومین حرم پر اهمیت برای شیعه در ایران است. او در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود؛ ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز به شهادت رسید منابع، درگذشت او را در ۲۰۳ قمری تخمین زده‌اند. از اوائل صدر اسلام، ایرانیان توجه و علاقه ی زیادی به اهل‌بیت داشته‌اند در طول عمر آرزوی اکثر ایشان زیارت قبور ائمه اطهار بوده است، مراسم سوگواری ایشان در هیچ کشور اسلامی به عظمت مجالس ایرانیان برپا نمی‌گردید حتی آرزوی ایشان این بود که بعد از مرگ جسد ایشان در کنار مرقد ائمه اطهار دفن شود. بسیاری از ایرانیان وصیت داشتند که در کنار آرامگاه حضرت احمدبن موسی، فرزند حضرت موسی بن جعفر (ع) در شیراز پس از مرگ درجوار حرم این حضرت دفن شوند، قبور ایشان در این هزار سال پناهگاه اجساد بزرگانی است که بسیار از آن ناشناخته مانده و در طول زمان افراد انگشت شماری به بررسی و شناخت این بزرگان پرداخته‌اند، بسیاری از افرادی که به زیات حرم شاهچراغ (احمدبن موسی) (ع) مشرف می‌شوند شایسته است به غیراز زیارت و بازدید از معماری زیبای این آستان با مدفن مشاهیر و بزرگانی هم‌چون وصال شیرازی، آیت‌الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب و سید ماجدبن هاشم حسینی بحرانی و سید علی‌خان مدنی که در طول حیات خود خدمات ارزنده‌ای را انجام داده‌اند و در این حرم جای گرفته‌اند آشنا شوند، در این مقاله سعی بر آن شده است این بزرگان که در حرم شاهچراغ به خاک سپرده شده‌اند را معرفی و به بررسی زندگینامه این اشخاص بپردازیم. امید است این مقاله، اهمیت این اشخاص در طول تاریخ را که تا امروز بسیار کم به آن‌ها پرداخته شده را نشان دهد و باعث آشنایی بیشتر جامعه بااین بزرگان شود، روش تحقیق در پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

مشرف شوندگان به حرم امامزاده احمدبن موسی (ع)کسانی هستند که به قصد توسل به ایشان و انجام فرایض و اعمال مذهبی وارد حرم مطهر می شوند، لیکن به دلیل کثرت و انتظام بخشیدن رفتارها و اعمال زائران، نیازهای دیگری غیر از نیاز به زیارت (نیاز کمالی) برای آنان مطرح می شود. زیارت امامزادگان جهت برقراری رابطه معنوی و کسب فیض وآماده سازی روحِ دل برای بهره گیری از وجود آنان  و درنهایت سلامت اجتماعی و روانی است. این مقاله با نگاه جامعه شناختی به کارکرد زیارت مرقد امامزاده احمدبن موسی(ع) در تعمیق سلامت اجتماعی می کوشد با مقایسه وضعیت سلامت روانی  افراد در سفر سیاحتی و  زیارتی؛کاهش اضطراب و افسردگی و سازگاری اجتماعی افراد را تبیین و توصیف نماید.