بقعه

با رواج اسلام در ایران و گسترش مذهب شیعه در قرون اولیه اسلامی، شهرها و روستاهای ایران به مراکزی برای زندگی اهل بیت و فرزندان ایشان و پس از وفات، آرامگاه هایشان به محلی برای زیارت مشتاقان تبدیل شده است به طوری که این مکان ها یکی از جنبه های مهم فرهنگی و اجتماعی در زندگی مردم را به حساب می آید. شیراز یکی از شهرهای مهم ایران است که وجود بقعه ی حضرت احمد بن موسی(ع) از لحاظ اجتماعی، تأثیرات شگرفی بر این شهر داشته است. در پی تأسیس مدرسه های علمی، علما و سادات از شهر های مختلف به این شهر مهاجرت کرده و بقعه مکانی برای تجمع سادات شد، از این رو بقعه احمدبن موسی(ع) در زندگی قشرهای مختلف اجتماعی، ایجاد نهادهای اجتماعی نقش چشمگیری داشته است. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی به برررسی آثار اجتماعی بقعه احمدبن موسی(ع) بر شهر شیراز بپردازد.

تزئین به عنوان یکی از مهم ترین مراحل تکامل هنر و معماری اسلامی، بر دیوارها و سطوح داخلی و خارجی بنا، نسبت به دیگر عناصر معماری اولویت خاصی دارد. تزئین ها گنجینه ای از نقوش هستند که علاوه بر ارزش ها و زیبایی ها، بیانگر معانی و هدف خاص در معماری اسلامی به ویژه امامزاده ها محسوب می شود. استان خوزستان به عنوان دروازه ی ورود تشیع به ایران با وجود مکان های مقدسی چون امام زاده ها و نوادگان آن ها یکی از منابع تزئینات و آرایه های معماری اسلامی است.  بقعه امامزاده عبداله شوشتر، یکی از این امام زاداگان و متعلق به دوره المستنصربالله خلیفه عباسی است که در قرن هفتم هجری (629 ه .ق) تجدید بنا و در دوره صفوی و قاجار؛ مزین به آرایه های تزئینی زیبا و ارزشمندی شده است. هدف این مقاله شناخت عناصر و نگاره های تزئینی این بنا  و بررسی و دسته بندی انواع نقش مایه های آن است. تحقیق حاضر مترصد پاسخگویی به این سؤالات است: مشخصه های نقش مایه های نقاشی های این بنا چیست و  چه معناهایی در نقوش تزئینی بقعه مذکور نهفته است. این مقاله به شیوه توصیفی و تحلیلی است که براساس داده های مبتنی بر منابع و  شواهد بصری، دستاورد خود را ارائه می کند.

دزدی و راهزنی دریایی یکی از چالش های عمده کشور هایی است که عموماً با حمل و نقل دریایی سر و کار دارند. اما انگیزه های سیاسی ناشی از فعالیت های نامشروع دریایی می تواند تروریسم دریایی را پدید آورد. موقعیت ویژه شاخ آفریقا به ویژه کشور سومالی که در راس آن قرار دارد نشان دهنده تاثیر گذاری آن بر تردد های دریایی است. این کشور از شمال به خلیج عدن و تنگه باب المندب مشرف و از شرق نیز به اقیانوس هند ارتباط دارد فلذا تردد کشتی ها عموماً از پهنه های آبی که این کشور بدان ها مشرف است صورت می پذیرد. مشکلات ناشی از نابسامانی های حاکمیتی که پس از سال 1991 در این کشور پدید آمده است منجر گردیده که اولاً قلمرو های متعدد حاکمیتی در این کشور پدید آمده و نیز دولت قانونی این کشور توان اعمال صلاحیت در حوزه قلمرو های آبی خود را نداشته باشد. در این تحقیق به بررسی تحلیلی و توصیفی، تاثیر دزدی و تروریسم دریایی سومالی بر نقش حاکمیتی و صلاحیتی دولت ها در دریا ها پرداخته شده و به تاثیر جغرافیای سیاسی نابسامان در گسترش بی ثباتی دریایی سومالی اشاره دارد همچنین، تاثیر بی ثباتی دریایی سومالی بر تغییر صلاحیت دولت ها در عرصه دریاها ارزیابی می شود.نتایج حاصله بیانگر آن است که جغرافیای سیاسی نابسامان در کشور سومالی باعث شده، فضای سرزمینی به عنوان مکملی لجستیکی، جهت توسعه فعالیت های دزدان و تروریست های دریایی ایفای نقش نماید و بدین ترتیب امنیت دریایی را با مخاطره مواجه سازد. 

مناطق شرقی گیلان از جمله اولین مناطقی است که مذهب شیعه در آن رواج پیدا کرد. در تعدادی از بقعه های این مناطق، نقاشی دیواری بر روی گچ شامل شرح مصائب وارده بر امام حسین (ع) و اهل بیت او در روز عاشورا، معراج پیامبر همراه با براق در حال اهدای انگشتری به شیر (حق جانشینی به حضرت علی (ع))، حضرت علی (ع) در حال نبرد با اژدها، امام رضا (ع) به عنوان ضامن آهو، امام کاظم (ع) در زندان هارون و...موجود است. تاریخ های موجود در برخی از این آثار، حاکی از تعلق آنها به دوره قاجار است. اما به نظر می رسد پیدایش دیوارنگاره های بقاع مربوط به دوره صفوی و همزمان با اشاعه ی مذهب شیعه اثناعشری باشد. در پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش ها هستیم: دیوارنگاره های موجود در بقاع در راستای برآورده کردن کدام نیازهای جامعه شکل گرفته است؟ پراکنش بقاع دارای نقاشی در مناطق مختلف گیلان به چه صورت است؟ هدف از این تحقیق مشخص کردن جنبه های مختلف عقاید شیعه بر روی نقوش دیواری بقعه ها است.

آرامگاه را میتوان بعد از مساجد از متداول ترین بناهای معماری اسلامی ایران به شمار آورد. با عنایت به کثرت تعداد آرامگاه ها تاکنون پژوهش های متعددی در این خصوص انجام یافته است. در این پژوهش ها به پیشینه آرامگاه سازی در ایران و گونه های بناهای آرامگاهی پرداخته اند و به طور اعم و متفق القول بناهای آرامگاهی ایران را به دو گونه برج مقبره و و مقابر با پلان مربع گنبدپوش تقسیم نموده اند. پژوهش حاضر به بررسی بناهای آرامگاهی آذربایجان غربی پرداخته و پس از نگاهی اجمالی به سوابق پژوهش های فوق الذکر در گام اول اقدام به شناسایی بناهای آرامگاهی محدوده مورد مطالعه نموده و سپس ۱۵ مورد از آنها که به لحاظ کالبد، وضع موجود، ماهیت آرامگاه بودن و پیشینه تاریخی واجد شرایط بودند برای بررسی انتخاب شده اند. در روند بررسی پس از شناخت و معرفی هر نمونه موردی و تکمیل مستندات، کلیه نمونه ها به لحاظ پیشینه، الگوی معماری و سایر ویژگی ها مقایسه شده و نهایتا همانند بناهای آرامگاهی دوران اسلامی ایران در دو دسته برج مقبره و الگوی چهارگوش گنبد پوش جای گرفته اند. در نمونه های بررسی شده الگوی برج مقبره در بازه تاریخی سلجوقی تا تیموری و الگوی چهارگوش گنبدپوش در دوره صفوی تا قاجار شکل گرفته است.

اماکن مذهبی، به ویژه امام زادگان و بقاع متبرکه، همواره یکی از پایدارترین کانون های مذهبی شیعیان بوده است. این اماکن از صدر اسلام تاکنون و در ادوار مختلف با شدت و ضعف مورد توجه محبان این معصوم زادگان بوده اند. امروزه امام زادگان تنها یک زیارتگاه و کانون مذهبی صرف نیستند، بلکه تاریخ، هویت، و محل استقرار آن ها گویای حقایق بسیار است. در واقع، این مکان ها بستر تحولات سیاسی و فرهنگی گوناگونی در دوران معاصر به شمار می آیند. پژوهش حاضر با نگاهی ایران شناختی به بررسی جامعی از امامزاده حسن کرج به عنوان یک نمونه موردی اختصاص دارد. در این راستا، پژوهشگر موقعیت بقعه مذکور، نام و نشان صاحب بقعه، تاریخچهبقعه، معماری کنونی بقعه و ملحقات آن و همینطور زائران، نذورات، مدفونین، بانیان، سازندگان و متولیان آن را مورد مطالعه قرار داده است.این پژوهش با استفاده از تحقیقات میدانی، مصاحبه شفاهی، اسناد و منابع کتابخانه ای با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است.