شاه داعی

اغلب پژوهندگان در مطالعه و بررسی شهرت حضرت احمدبن موسی (ع) و تاریخ کشف مرقد ایشان، صرفاً به اسناد تاریخی اکتفا کرده اند؛ در این مقاله با تأکید بر اشعار سده های هشتم تا دهم، سیر توجه به مرقد و شهرت آن حضرت بررسی و همچنین نخستین مناقب احمدبن موسی در شعر فارسی استخراج و تحلیل شده است. از یافته های این پژوهش این است که تا اواخر سده هشتم، اشاره ای مشخص به مرقد آن بزرگوار در دیوان شاعران وجود ندارد. در سده نهم، شاه داعی(810-870) و منصور حافظ نخستین ابیات را در منقبت آن حضرت سروده اند و در سده دهم و با گسترش عمارت مرقد مطهر، اهلی شیرازی(858-942) در اشعارش، توصیف هایی تازه از نام و مرقد آن حضرت ارائه کرده است. به روایت اشعار، آن حضرت در سده نهم به لقب احمدبن موسی الرضا (ع) مشهور بوده و در سده دهم، زمینه های شهرت ایشان به سیدسادات و شاه چراغ فراهم شده است.

نظام الدّین محمود، ملقّب به داعی الی الله، متخلص به داعی (810-870ه .ق) از شاعران و عارفان سده نهم هجری بود که با نوزده واسطه نسبش به حسین بن علی بن ابی طالب می-رسید. او هم شخصیتی اهل دانش بود و هم اهل عرفان. آثاری که از او به یادگار مانده، دال بر دو بعد او دارد. در بررسی آثار او به خوبی تأثیر مولانا جلال الدین محمد بلخی و ابن عربی مشهود است. به علاوه کتابی با عنوان نسائم گلشن نوشته که شرح مفصلی بر گلشن راز شیخ محمود شبستری است. علاوه بر آثار نسبتاً فراوانی که از او به دست ما رسیده، دیوان شعری دارد که بالغ بر سیزده هزار بیت می شود. این دیوان را سید محمد دبیر سیاقی به سال 1339 و 1349 ه .ش در دو مجلد چاپ و منتشر کرده است. جلد اول این اثر مجموعه شش منظومه در قالب مثنوی است که اهم اندیشه های او را دربرگرفته است. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است و از منابع کتابخانه ای بهره گرفته ایم، قصد داریم ضمن بررسی بررسی زندگی شاه داعی شیرازی به معرفی سته او بپردازیم. نتایجی که از این مقاله بع دست می آید نشان می دهد که شاه داعی از شاعران و عارفانی است که از ابن عربی تأثیر پذیرفته و سته او نیز که گاه با زبان سمبلیک و نمادین نوشته شده است ابداعات قابل توجهی دارد که قبل از او در مثنوی سرایی مرسوم نبوده است.

چکیدهابن عربی یکی از پیچیده ترین افکار عرفانی-فلسفی را دارد. او در طرح مسائل گوناگون عرفانی غالباً از ساختاری دشوار و با اصطلاح پردازیهای نوین بهره می گیرد. یکی از این مسائل، طرح اعیان ثابته در عدم و به تبع آن قابلیت است. اعیان ثابته در نظام فکری ابن عربی و اخلاف او عبارت است از صور علمی اشیاء در علم او که قبل از تعیّن خارجی متوجه آنها شده است. این صور علمی و یا روح پدیده ها در علم الهی به صورت خوب و بد، بعدها در تعین خارجی تحقق پیدا می-کند. تحقق پیداکردن آنها بر اساس قابلیتی است که آنها دارند. یعنی اگر قابلیت و شایستگی بد بودن را داشت، آن آفریده بد خواهد شد و اگر شایستگی و قابلیت خوب را داشت، آن آفریده خوب خواهد بود. این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده در پی آن است که قابلیت را از نظر ابن عربی و شاه داعی شیرازی بررسی کند. نتایج حاکی از آن است که شاه داعی در این مسأله مثل بسیاری از مسائل عرفانی دیگر از ابن عربی پیروی کرده و همان دیدگاه را بیان کرده است.کلیدواژه ها: ابن عربی، شاه داعی، قابلیت، اعیان ثابته