امام موسی کاظم (ع)

غیر از شناخت گفتمان سیاسی امامان معصوم شیعه^ که در تعارض با گفتمان سیاسی امویان و عباسیان بود، توجه به عنصر مقتضیات زمانه یا فضا و شرایط حاکم بر دوره آنان ضرورت تام دارد. زیرا تأثیر این عنصر، سبب اختلاف در مواضع و عملکرد سیاسی آنان در دوره های مختلف تاریخی است. در این پژوهش برآنیم با استناد به شواهد تاریخی و تحلیل آنها، تأثیر عنصر زمانه را به لحاظ سیاسی، بر مواضع سیاسی امام موسی کاظم(ع) بررسی کنیم و نشان دهیم که هرچند آن حضرت متناسب با زمانه سیاسی دوره امامت خود، سیاست تقیه را اتخاذ و از هرگونه همکاری با عباسیان و یا اقدام بر ضد آنان کناره گیری کرد، اما بنا به ضرورت و بر مبنای گفتمان سیاسی پدران خود، نسبت به حکومت عباسی، به اعتراضِ آشکار یا ضمنی می پرداخت، و سرانجام همین مواضع و مبارزه با سلطه و اقتدار بلامعارض سیاسی عباسیان در عصر خلافت هارون بود که به حبس و شهادت آن حضرت انجامید.

این مقاله با هدف اهمیت و محوریت شناخت شخصیت حضرت احمد بن موسی(ع) و محمدبن موسی(ع) نگاشته شده است. بی تردید زیارت امامزادگان هرگاه از سر معرفت و با بصیرت و آگاهی باشد به مثابه تجدید پیمان با اهل بیت(ع) است که این چنین عهد و پیمانی در شناخت اهداف و رسالت ائمه اطهار و گسترش تشیع نقش مهمی دارد. وجود ائمه و امام زادگان به سبب جایگاه و شخصیت والای انسانی و مرتبه وجودی آنان نه تنهادر زمان حیات، بلکه بعد از آن نیز برکات دنیوی و اخروی زیادی به همراه دارد و به سبب این برکات است که اسلام به وجود و لزوم زیارت و پرداختن به آن در زندگی انسان تأکید داشته است. در این مقاله به بررسی ابعاد شخصیتی حضرت احمد بن موسی(ع) و محمد بن موسی(ع) و وقایع تاثیرگذار در زندگی آن بزرگواران و همچنین نقش ایشان در تاریخ تشیع می پردازیم و همچنین گوشه هایی از سیره رفتاری آن حضرات را در حوزه اخلاق برای خوانندگان محترم به رشته تحریر در می آوریم. نتایج مورد انتظار که برخی به دست آمد عبارتند از: تعریف جامع و کاملی از زیارت و فلسفه زیارت ائمه و امام زادگان و اهل قبور، شناخت توام با معرفت نسبت به حضرت احمد بن موسی(ع) و محمدبن موسی(ع)،وجود ارتباط بین قیام حضرت احمدبن موسی(ع) و امامزادگان دیگر در سراسر ایران و چند نتیجه دیگر که طی مطالعه نوشتار به دست می آید.

بررسی سیر زندگانی امامزادگان و اولاد منسوب به اهل بیت پیامبر اکرم (ص) و بازشناسی سیره آن بزرگواران از ضروریات جامعه اسلامی است که می تواند در جهت شناسایی سبک زندگی اسلامی آنان مؤثر واقع گردد و افزون بر این، تسهیلگر روند زندگی سعادت آفرین برای بشر باشد. در همین راستا، بررسی شرح حال حضرت سید جلال الدین اشرف از فرزندان منسوب به امام موسی کاظم (ع) و نیز شناسایی اقدامات سیاسی و فرهنگی، فضایل و مناقب ایشان، راهگشای مؤثری در به دست آوردن الگوی جامع و سعادتمند زندگی بشری باشد. در این مقاله، سعی بر این است تا با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، منابع روایی و تاریخی درباره سید جلال الدین اشرف مورد پژوهش قرارگرفته تا گوشه هایی از زندگانی ایشان تبیین شود. دستاورد حاصل از پژوهش، بیانگر آن است که سید جلال الدین اشرف از ذریه پاک پیامبر اکرم (ص)، در پی احقاق حق با ظالمان به مبارزه برخاست و پس از مبارزه با آنان در این مسیر به درجه رفیع شهادت نائل آمد؛ همچنین فضایل و مناقب ایشان گویای عظمت و جلالت وی در نزد بزرگان دین است؛ کما اینکه بسیاری از شیعیان در سایبان حریم ایشان آرام گرفته و عرض حاجت می نمایند.

بررسی و بازشناسی فضایل و مناقب ائمه و امامزادگان(ع)، از ضروریات جامعه بشری است تا با دستیابی به رفتارها و منش این بزرگواران در جهت وصول به الگویی جامع برای سعادت و نیک فرجامی انسان ها گامی پیموده شود. در همین راستا، در این پژوهش سیر زندگی حضرت احمد بن موسی(ع) از فرزندان امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته تا با بازخوانی فضائل و مناقب ایشان نقش وی در گستره تمدن عظیم اسلامی بازشناخته شود. از این رو، نظر به تأثیرگذاری ایشان بر ارتقای فرهنگ اسلامی، تبیین خط مشی های ترسیم شده توسط صاحبان کتب تاریخی و رجالی را دارای ضرورت می گرداند. این پژوهش به شیوه توصیفی - تحلیلی به دنبال تبیین فضائل و مناقب احمدبن موسی(ع) و جایگاه ایشان در توسعه فرهنگ شیعی در تمدن اسلامی است. یافته های پژوهش مبتنی بر آن است که احمدبن موسی(ع) با دارا بودن فضائل و مناقب اخلاقی و نسَبی بسیار، با بهره مندی از مکتب امامت پدر و برادر بزرگوارشان در تبیین جایگاه امامت علی بن موسی الرضا(ع) گامی اساسی برداشت و با دستگیری از نیازمندان در جهت اشاعه مکتب خیرخواهی اهل بیت(ع) و مبارزه با جریان های انحرافی به ایفای نقش در جهت اشاعه فرهنگ ناب شیعی در جامعه اسلامی گام های مؤثری برداشتند.

سیاست به معنای نحوه حکومت داری و زعامت امت و یکی از وظایف اولیای دین است. امام موسی کاظم (ع) به عنوان یکی از پیشوایان و امامان معصوم، منش سیاسی منحصربه فردی داشت. تفاوت منش سیاسی امام کاظم (ع) زمانی بهتر مشخص می شود که دانسته شود امامت ایشان با حکومت چهار خلیفه عباسی یعنی، منصور، هادی، مهدی و هارون هم زمان است؛ زیرا آنچه عامل تمایز حکومت عباسی از سایر حکومت های قبل از آن است این نکته است که حکومت عباسی با تحریک افکار عمومی و برگزاری جلسه های مناظره، مکارانه قصد جمع کردن آرای مردم و خراب کردن چهره ائمه اطهار (ع) را داشتند. حال این سؤال مطرح می شود که امام کاظم (ع) در این دوران چه فعالیت هایی داشت و نتیجه کارهای امام (ع) چه بود. امام کاظم (ع) با تأسیس تشکیلات مخفی، داشتن یاران نفوذی در دستگاه حکومت، شجاعت در رسواکردن حکومت نامشروع عباسیان، حمایت مالی از علویان و شیعیان با جمع آوری بیت المال توسط وکلا و تربیت شاگردان بسیار، نقش مهمی در ابقا و اکمال مذهب جعفری و احیای سیاست اسلامی داشت.