توده ای شدن آموزش عالی

"مقاله حاضر معضل بیکاری دانش آموختگان و مهاجرت نخبگان را با کاربرد نظریه توسعه ناموزون آموزش عالی تحت بحث و بررسی قرار می دهد. نظریه پردازان آموزش عالی در غرب توسعه آموزش عالی را با استفاده از مفهوم توده ای شدن آموزش عالی توضیح می دهند. افزایش مشارکت مردم در آموزش دانشگاهی بعد از جنگ جهانی دوم به گسترش کمی آموزش عالی در غرب انجامید و با توجه به چرخش های ده گانه تنوع کارکردها، تغییر نیم رخ اجتماعی جمعیت های دانشجویی، آموزش حرفه ای، تنش بین آموزش و پژوهش، هم چنین تنوع منابع تأمین اعتبارات آموزش عالی، و پیدایش دیوان سالاری اثربخش در اداره دانشگاه ها، یک شیوه پویا و جدید تولید دانش شکل گرفت که از حیث شاخص های اجتماعی (جنسیتی، طبقاتی، جغرافیایی، سازمانی، بخشی و …) توزیع یافته بود. بدین ترتیب توسعه آموزش عالی و نظام تولید دانش در غرب از ویژگی توزیع متعادل اجتماعی برخوردار است. این مقاله با بررسی آمارهای آموزش عالی ایران نشان می دهد که در دو دهه اخیر آموزش عالی از حیث کمی به طور شتابانی گسترش یافته است؛ در حالی که از حیث شاخص های توزیع اجتماعی دارای وضعیت نامطلوبی است. الگوی ویژه توسعه آموزش عالی در ایران، با ابداع مفهوم ""توده ای شدن متراکم آموزش عالی"" بیان می شود و به عنوان یک الگوی ناموزون توضیح داده می شود. توسعه ناموزون نظام دانش به نوبه خود از الگوی ناموزون توسعه کشور تاثیر پذیرفته است. این مقاله علاوه بر توصیف ویژگی های توسعه آموزش عالی و نظام دانش در ایران، تاثیر ویژگی عدم توزیع اجتماعی دانش را در ناتوانی بخش های اقتصادی ـ اجتماعی (به منظور جذب سرمایه های انسانی)، تجزیه و تحلیل می کند. بخش پایانی این مقاله ضمن نتیجه گیری از مباحث نظری و بررسی های آماری، برای رفع ناموزونی های موجود، راه کارهایی را برای پیوند آموزش عالی با فرآیندهای توسعه اجتماعی ـ اقتصادی کشور پیشنهاد می کند. "

إنّ المسار الصاعد للهجره إلی الخارج لدی النساء المتعلمات فی إیران أصبح خلال السنوات الأخیره معضلاً وتحدیاً أمام صنّاع القرار والمشرعین، یفرض علیهم البحث عن أسباب وجذور هذه المشکله ومحاوله معالجتها بعد الوقوف علی تلک الأسباب والخلفیات. تسعی الدراسه الحالیه إلی مناقشه التأثیر المتزاید للتعلیم العالی فی تسریع مسار الهجره إلی الخارج لدی النساء المتخصصات. ونظراً إلی تحول التعلیم العالی إلی نظام کمی فاقد لروح النشاط القائم علی الفردیه والخصوصیه یجدر بنا أن نتعرف علی هذا المناخ الذی من شأنه أن یزید فی رغبه النساء علی الهجره، ویعزز نوایا الهجره لدیهن. اعتمدنا فی الدراسه علی المنهج الکیفی، وتم جمع البیانات وفق طریقه المقابله شبه المهیکله مع 24 متخرجه من مرحله الدکتوراه أو طالبه جامعیه حاولت بشکل عملی (تسجیل طلب الهجره) الخروج من البلاد والهجره إلی بلدان أخری بهدف التعلیم أو البحث عن فرص العمل. وهناک العدید من الأسباب الفرعیه والأساسیه التی یمکن أن نشیر إلیها فی هذا المجال مثل التعهدات الاجتماعیه لدی الأشخاص فضلاً عن الأسباب الأساسیه کتأثیر وسائل الإعلام مثل الإنترنت وکذلک مستوی الرفاه والإمکانیات العلمیه والحیاتیه فی الدول المتقدمه، وفقدان المساواه الجنسیه فی التقدم والتطور، والاعتماد علی المنهج الکمی فی الترقیه والترفیع فی نظام الجامعات، وفقدان النظام التعلیمی للتوازن بین الحاجات وإمکانیات سوق العمل. فهذه الأسباب مجتمعه هی التی تحث وتشجع الطاقات والمواهب البشریه للتفکیر فی الانتقال الجغرافی والبحث عن تحقیق الأمانی فی مکان آخر تحت مسمی " الخارج". إنّ إعاده النظر فی السیاسات التعلیمیه لوزراه التعلیم العالی والتخطیط المنسجم والمنظم فی إطار الحاجات الاجتماعیه والسیر نحو حاجات سوق العمل والترکیز علی البحث بدل محوریه التعلیم فی الأقسام الجامعیه وإعداد الکوادر الإنسانیه المتخصصه والملتزمه وتعزیز روح التعاون مع النساء المهاجرات والاستفاده من مواهبهن وطاقاتهن وخلق بیئه علمیه خصبه وآمنه للطاقات النسائیه الشابه والسعی لتقلیل وردم الشرخ الجنسی الموجود فی داخل البلاد تساهم فی تخفیف حده مسار الهجره لدی النساء المتعلمات والمتخصصات.

توسعه بازاری آموزش عالی، خط مشی دستگاه راهبری و مدیریتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده چرا که افزایش روزافزون هزینه های آموزش عالی، دولت را به سمت و سوی دخالت بازار آزاد تشویق کرده و افزایش روزافزون تعداد دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و روند رو به افزایش تعداد دانشجویان دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری نیز شاهدی بر این مدعاست. در راستای هدف این پژوهش که واکاوی پیش آیندها و پس آیندهای شکل گیری و تداوم خط مشی توسعه بازاری آموزش عالی در ایران بوده، در فاصله سال های 1395 تا 1397 و در نظام آموزش عالی شهرهای تهران و اصفهان، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته از خبرگان علمی و عملی که با نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند انجام گرفت و نهایتاً با تحلیل مصاحبه ها از طریق تحلیل محتوای قراردادی، هفت پیش آیند خاستگاه ها، عوامل ساختاری-خط مشی ای، عوامل زمینه ای-فرهنگی، عوامل حرفه ای-تخصصی، عوامل فلسفی-وجودی، عوامل اقتصادی-بازاری و عوامل مالی-بودجه ای و همچنین چهار پس آیند کم جانی دانشگاه، مشکلات اجتماعی، مشکلات کارکردی و آثار و تبعات مثبته، استخراج شدند که با روش های اعتباریابی کیفی، صحت اعتبار آنها تأیید شد.