تفکر انتقادى

یکى از گسترده‏ترین مفاهیمى که در حوزه‏ى تعلیم و تربیت مطرح شده تفکر انتقادى است که با توجه به گسترش و تغییرات مداوم دانش و اطلاعات در جهان امروزى، ضرورت آموزش آن براى نظام‏هاى آموزشى کشورهاى مختلف آشکار شده است. البته تفکر انتقادى در تاریخ فلسفه‏ى غرب از جایگاهى خاص برخوردار بوده است و فیلسوفانى چون سقراط، دکارت، کانت و پوپر به این امر توجه کرده‏اند. امروزه صاحب‏نظران فلسفه‏ى تعلیم و تربیت، با استفاده از رویکرد تحلیل زبانى، تفکر انتقادى را واژه‏اى تمایلى یا مرحله‏اى در نظر مى‏گیرند که هر یک منافع و مسائل خاص خود را دارد. نویسندگان مقاله معتقدند که تفکر انتقادى، اگر در جایگاه مناسب خود مورداستفاده قرار گیرد، نقش مهمى در رشد فراگیران در آینده برعهده و آثار شناختى، روانى، اجتماعى و علمى ارزنده‏اى را به همراه خواهد داشت.

در این مقاله ابتدا مرورى کوتاه بر پارادیم قدیم (پاردایمى که هم اکنون در کشورهاى غیرپیشرفته رایج است) داریم و با برخى از پیش‏فرض‏هاى آن آشنا مى‏شویم؛ سپس به تاریخچه‏ى تحولات رخ داده در نظریه‏هاى تعلیم و تربیت و ظهور الگوى تأملى مى‏پردازیم؛ و در این راستا، با برخى از اصول پارادایم جدید آشنا خواهیم شد. مرورى بر پیشینه‏ى جنبش فلسفه‏ى کاربردى و تفکر انتقادى و هم‏چنین نقص‏هاى آموزش این نوع تفکر بخش دیگرى از این مقاله است؛ سپس «برنامه‏ى فلسفه براى کودکان و نوجوانان» به عنوان گامى فراتر از تفکّر انتقادى و آخرین دستاورد نهضت فلسفه‏ى کاربردى مورد بررسى قرار مى‏گیرد. نحوه‏ى پیدایش و نحوه‏ى اجراى این برنامه، علاقه‏ى کودکان و نوجوانان به آن، نتایج مثبت آزمون‏هاى به عمل آمده و مهارت‏هاى مورد آموزش این برنامه، موضوعات بعدى مقاله است. در انتها، سه مؤلفه‏ى عملیاتى جدیدى که این برنامه براى متحوّل ساختن نظام آموزش و پرورش پیشنهاد مى‏کند بررسى مى‏شود. این سه مؤلفه عبارت‏اند از: حلقه‏ى کندوکاو، معلمان تغییر نقش یافته و کتاب‏هاى درسى داستانى.