ابتنا

معرفت شناسی در ناحیة توجیه که از جانب معرفت شناسان امروزین در دو قالب کلّیِ مبناگروی و انسجام گروی ارائه شده است، در روابط میان باورها و گزاره ها پژوهش می کند. در این جستار، ابتدا به تقریر معرفت شناسان از مبناگرایی اشاره می شود و سپس الگوی پیشنهادی ارائه خواهد شد. براساس این الگو، که ادعا بر آن است که اندیشمندان مسلمان عموماً از آن پیروی می کردند، گزاره ها و باورها به: 1) گزاره های تماماً پشتیبان و 2) گزاره های غیر تماماً پشتیبان تقسیم می شود. این تفکیک بر حیثیت کاربردی مبتنی است. تصویر وابستگییا متکی بودندر عبارت «وابستگی و اتکای باورهای روساخت بر زیرساخت در مبناگروی»، نقش بنیادینی در ارائة الگوی جدید دارد. ازاین رو دو الگو قابل شناسانش است: الگوی استنتاجی یا زایشی-تولیدی و الگوی پشتیبانی. اصل تناقض بر پایة اندیشة فیلسوفان مسلمان، اساسی ترین نوع گزاره های تماماً پشتیبان را تشکیل می دهد. براساس الگوی ارائه شده، برخی از اشکالات بر تقریر عادی از مبناگروی وارد نخواهد بود. در این گزارش، سنجش و پیشنهاد، مشاهده خواهیم کرد که معرفت شناسی فیلسوفان مسلمان از این الگو پیروی می کند و محمل کمتری برای انتقادها نسبت به تقریر عادی دارد.

نظریه ابتنا ساختاری لایه بندی شده از واقعیات ارائه می دهد. اگر واقعیت های شامل رابطه ابتنا را در نظریه وارد کنیم، وضعیت آن ها در سلسله مراتب واقعیت ها چیست؟ طبق اصل خلوص این واقعیت ها نمی توانند بنیادین باشند چرا که شامل بخش غیربنیادین هستند. آن ها ناگزیر باید بر واقعیتی دیگر مبتنی باشند. غیربنیادین بودن این واقعیت ها، به همراه اصولی دیگر، منتج به تولید زنجیره ای از واقعیت های شامل رابطه ابتنا می شود که می تواند خوش بنیادی رابطه ابتنا را تهدید کند. خوش بنیادی رابطه ابتنا به جهت اینکه مبناگرایی (وجود یک لایه بنیادین از واقعیت ها) را تضمین می کند، مطلوب است. در این مقاله نظریه های رایج در مورد ابتنای ابتنا را شرح می دهیم و نیز رویکردهای متفاوت برای خوش بنیاد ساختن ابتنا را معرفی می کنیم. این نظریه ها شامل یک نظریه فروکاست گرا به نام ذات گرایانه ابتنا و دو نظریه که واقعیت های شامل ابتنا را بر چیزی در نظریه مبتنی می دانند هستند. دو نظریه اخیر نظریه سرراست و نظریه صفر مبتنی نام دارند. در این مقاله نشان می دهیم دو نظریه سرراست و نظریه صفر مبتنی با تعاریف خوش بنیادی سازگار و درنتیجه مبناگرا هستند. در طرف مقابل نشان می دهیم نظریه ذات گرایانه ابتنا طبق هیچ کدام از تعریف ها خوش بنیاد نیست. تلاش می کنیم اصلاحی از نظریه ذات گرایانه ابتنا ارائه کنیم که بتواند خوش بنیادی را در خود داشته باشد. نشان می دهیم که این تلاش اگرچه تا حدی موفق است، هنوز ابهاماتی را باقی می گذارد.

رابطه خرد-کلان از مهم ترین موضوعات در مطالعات اجتماعی به معنای عام آن است. این که پدیده کلان چگونه از اجزا و پدیده های خرد حاصل می شود و قوانین پدیده های کلان چه نسبتی با قوانین ذی ربط پدیده های خرد دارد، به مسئله نوظهوری اجتماعی در همه شاخه های علوم اجتماعی مربوط می شود. هیچ پژوهش اجتماعی بدون پیش فرضی صریح یا ضمنی در پاسخ به این مسئله امکان پذیر نیست. نوظهوری اجتماعی به دو نوع قوی و ضعیف تقسیم می شود و رویکردهای روش شناختی در تأمین شرایط هر یک، ایستارهای متفاوتی دارند. نوظهوری مستلزم مطالعات میان رشته ای است و تحقیق درباره پدیدار نوظهور، استفاده از رشته های متفاوت را ضرورت می بخشد. در این مقاله تلاش می شود که با روش تحلیلی و میان رشته ای و با بهره جستن از مفاهیم فلسفه ذهن، روان شناسی و عصب زیست شناسی، نخست شرایط نوظهوری اجتماعی تبیین گردد و سپس ایستار رویکردهای روش شناختی فردگرا و جمع گرا اعم از تقلیل گرا و ناتقلیل گرا در تأمین این شرایط، نقد و ارزیابی شود. به این منظور، پس از تعریف مفاهیم نوظهوری اجتماعیِ قوی و ضعیف، در تبیین شرایط نوظهوری قوی از مفاهیم برگرفته از فلسفه ذهن هم چون تحقق چندگانه و انفصال فاحش بهره می گیریم. در تأمین شرایط نوظهوری قوی، رویکرد نوظهوری فردگرا با چالش علیت روبه پایین و تقلیل ناپذیری، و رویکرد نوظهوری جمع گرا با چالش شیء انگاری روبرو است.