تاریخ روابط خارجی

روشهای گوناگونی در خاطره نگاری وجود دارند که می توان آنها را به این صورت تقسیم کرد: عذرخواهانه و تدافعی ، اعتراف آمیز، کاوشگرانه و سرانجام آمیزه ای از سه روش قبلی .

هنگامی که انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ اوج گرفت و به پیروزی رسید، نفرتی عمیق از دولت ایالات متحده آمریکا در ایران موج می زد. چرا که استبداد پهلوی با کودتای آمریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ قوام و دوام یافته بود و دولت آمریکا تا آخرین لحظات حیات رژیم پهلوی آن را مورد تأیید و حمایت قرار داده بود. با این وجود، امام خمینی در همان آغازین روزهای پیروزی از انقلابیون خواستند تا از حمله به سفارتخانه های خارجی بپرهیزند. اما این خواسته از سوی گروه های مارکسیست نادیده انگاشته شد و در ۲۵ بهمن ماه 13۵۷ افراد مسلح وابسته به چریک های فدایی خلق با حمله به سفارت آمریکا در تهران، ویلیام سولیوان سفیر این کشور را به همراه جمعی از اعضای سفارت به گروگان گرفتند. موضوع پس از چند ساعت با دخالت دولت موقت پایان یافت و سه روز بعد نیز دولت ایالات متحده رژیم جدید ایران را به رسمیت شناخت.

در طول تاریخ روابط و سیاست خارجی ایران در عهد قاجار که معمولاً به عنوان عصر وابستگی و مماشات در برابر قدرت های بیگانه تلقی می شود، دوره هایی اندکی به علت تفاوت با این وضعیت عام اهمیت ویژه ای داشته اند. برهه صدارت میرزا تقی خان فراهانی سرآمد این دوره ها است؛ در این دوره تلاش های جدی در راه استقلال ملی در ابعاد مختلف صورت گرفت. بر همین اساس، در این مقاله تلاش شده است این تغییر در سیاست خارجی ایران و تلاش برای استقلال جویی، تبیین شود. به نظر می رسد می شود این تفاوت را به متغیرهای شخصیتی و به طور خاص، نظام باورهای فردی امیرکبیر نسبت داد. پرسش اصلی تحقیق حاضر نیز این است که باورهای امیرکبیر چگونه به سیاست خارجی استقلال جویانه در دوره صدارت او منجر شد؟ با تکیه بر نظریه رمزگان عملیاتی (operational code)، این فرضیه ارائه شد که سیاست استقلال جویانه امیرکبیر، ریشه در باورهای فلسفی و ابزاری او دارد. با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی از مجموعه نامه های موجود امیرکبیر، باورهای او استخراج شده، سپس با توضیح ارتباط میان باورهای امیرکبیر در ارتباط باهم، نشان داده می شود که چگونه سیاست خارجی استقلال طلبانهِ او را می توان در این دوره توضیح داد.

وجود مرزهای طولانی ایران با دولت های عربی؛ پیشینه دراز مدت روابط اجتماعی و میان فرهنگی ایرانیان و اعراب و موقعیت ژئوپلیتیک این دولت ها در حوزه خلیج فارس عواملی هستند که اهمیت روابط ایران و اعراب را برجسته می کنند. با توجه به ابعاد این موضوع، شاهد بوده ایم که تاریخ روابط میان این دولت ها هم پیامدهایی در سطح داخلی خود این کشورها، و هم منطقه ای و بین المللی داشته است. در این تحقیق بر اساس رویکرد جامعه شناسی تاریخی در روابط بین الملل و مطالعه فرهنگی، به بررسی تاریخ روابط میان ایران و اعراب پرداخته و به دنبال پاسخ به این سؤال بوده ایم که زمینه ها و تحولات تاریخیِ اجتماعی و سیاسی، چگونه شکل گرفته و چه تأثیراتی بر رویکردهای هویتی و روابط میان این دو حوزه، و سیاست خارجی معاصر ایران و دولت های عربی بر جای گذاشته است؟ اهمیت دیگر این پژوهش در رابطه با ایران، به برنامه توسعه کشور و اهمیت ثبات منطقه ای آن باز می گردد. با توجه به موقعیت منطقه آسیای جنوب غرب که ایران را به عنوان یک حوزه فرهنگی مشخص در جوار اعراب قرار می دهد، نیاز است راهبرد بلند مدتی بر مبنای ایجاد ثبات و تعامل در منطقه به منظور تأمین فضای امن رقابت و فعالیت های اقتصادی و دیپلماتیک اندیشیده شود. به نظر ما دستیابی به چنین تعاملی می تواند بر اساس حل و یا به حاشیه راندن محورها و مؤلفه های فرهنگی تاریخی تنش زا و همگرایی بر سر مؤلفه های مشترک باشد.