احادیث ضعیف

اسرائیلیات عبارت از حکایت های بی پایه ای است که به طور عمده ریشه در خرافه های کهن یهود دارد. یهود پس از شکست از مسلمانان در عرصه ی نظامی، تهاجم فرهنگی خود را با اشاعه ی اخبار محرِف و ساختگی در بین مسلمانان سامان دهی کردند. عدم ضبط و تدوین حدیث، خلاصه و گزیده بودن قصص قرآن و کنجکاوی برخی صحابه در این خصوص از زمینه های شیوع چنین اخباری به شمار می رود. این توطئه ی فرهنگی توسط عالمان اهل کتاب که تظاهر به اسلام کرده و اعتماد برخی خلفا و صحابه را به خود جلب نمودند، عملی گردید. به رغم تلاش برخی در موجه جلوه دادن استناد به اسرائیلیات، دلایل مخالفان قوی تر است و استناد به چنین روایاتی به هیچ روی جایز نمی باشد.

ابوعبدالله حسین بن ابراهیم جورقانی عالم قرن ششم در کتاب خود تحت عنوان الاباطیل و المناکیر و الصحاح و المشاهیر، کوشیده است روایات باطل را با ذکر روایاتی مشهور و صحیح بازشناساند. نویسنده در نوشتار حاضر، مطالب خود را با بیان شرح حال مؤلف کتاب، مشایخ و شاگردان و مذهب وی، آغاز و در ادامه، جورقانی را در نگاه دانشمندان بررسی می نماید. معرفی کتاب الاباطیل و المناکیر و سایر آثار جورقانی، ویژگی های ساختاری و محتوایی کتاب و روش جورقانی در تألیف آن، از دیگر مباحث مطرح شده در نوشتار می باشند. نویسنده در نهایت، نوشتار را با بیان منابع جورقانی در تألیف الاباطیل، نسخه های کتاب، دیدگاه های دیگران درباره الاباطیل و تأثیر آن بر آثار بعدی، و اشکالات جورقانی در نقد و بررسی روایات، به پایان می رساند.

در مورد کاربرد حدیث، در شکل دهی منظومه فکری امامیه بین اندیشمندان از چند جهت اختلاف نظر وجود دارد. این مقاله از میان اختلاف نظرات به طور خاص به امکان استفاده از احادیث ضعیف در شکل دهی منظومه فکری امامیه پرداخته است و برای تحقق این هدف بین مقام ثبوتی و اثباتی در استفاده از این احادیث تفاوت قائل شده و این دو مقام را به صورت جداگانه بررسی کرده است و در نهایت این مقاله روشن ساخته که اگر در اثر تبیّن، وثوق عقلایی نسبت به « احادیث ضعیف » حاصل شد، در نگرش اثباتی حجّت خواهند بود و اگر حجیّت آنها ثابت نشد باز هم در نگرش ثبوتی فایده های زیادی دارند (مانند: زمینه سازی برای کشف حقایق و تقویت معنای احتمالی در منظومه فکری) که در این مقاله به آنها اشاره شده است.