شهرسازی معاصر

در قرن حاضر صنعتی شدن کشورها، افزایش چشمگیر جمعیت انسانها و نابودی و تخریب مراتع و جنگلها را به دنبال داشته و از سوی دیگر به لحاظ رشد چشمگیر جمعیت ناگزیر به توسعه در سطح، ارتفاع و عمق شده است. همزمان با رشد شهرها و گسترش شبکه های ترافیکی و کمبود فضاهای باز، ناکافی بودن زیرساختهای شهری و آلودگی های زیست محیطی نیز افزایش می یابد. یکی از مسائل مورد توجه امروز کلانشهر ها، کمبود فضاهای باز قابل استفاده در مواقع بحران است. لکن طراحی شهری عمودی به عنوان یک نظریه جدید در راستای حل مشکلات شهری ناشی از کمبود زمین، خصوصا در کلانشهرها در عصر حاضر در حال بررسی است. هدف اصلی این مقاله بررسی تاثیر بلندمرتبه سازی در رشد قطب های شهری، مزایا و معایب آن و بازتاب رشد روز افزون ساخت و ساز در اقتصاد شهری، اجتماع و توسعه پایدار در محله کیانپارس اهواز، به عنوان سوال اصلی پژوهش مسئله گشایی می شود.

منظرشهری مطلوب وانتظام یافته که خود در نتیجه تناسب عوامل موجد آن حاصل می شود باعث ایجاد احساسی خوشایند از زندگی در محیط شهری شده و عامل مؤثری در ارتقاء رابطه شهروندان و شهر و از آن راه احساس مسئولیت در قبال آن است . تأثیر منظر شهر بر جنبه های روحی، ادراکی و رفتاری شهروندان و اهمیّت منظر شهر بر مباحث حقوق شهروندی دو وجه بسیار مهم و مؤثر این موضوع هستند. که به طور عمده اهداف هرگونه طرح و برنامه در جهت ساماندهی منظر شهری را در بر می گیرند. آنچه نباید از ذهن به دور نگاه داشت ذکر این نکته بسیار مهم است که مطلوبیّت منظر شهری در ابعاد مختلف و هماهنگی آن با ویژگی های فرهنگی ، اجتماعی و طبیعی و... شهر که در نتیجه عملکرد مناسب و هماهنگ لایه های مختلف تشکیل دهنده شهر می شود ، با تأثیرگذاری بر روحیات و رفتارهای شهروندان ، زمینه های ایجاد آرامش روحی و نزدیک شدن به شهر مطلوب را فراهم می آورد. لذا در همین راستا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات معیارهای منظر شهری بر رفتار و کیفیت زندگی شهروندان شهر گرگان با روش پیمایشی با انتخاب 380 نفر به عنوان نمونه آماری انجام گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSSدر قالب مدل های ای اسکوئر، و همبستگیجهت اولویّت بندی اثرگذاری معیارهای منظر شهر بر رفتار و کیفیت زندگی استفاده شده، نتایج حاصل از آنها در حالت کلی بیانگر آن است که ادراک عمومی و فرم و ریخت شناسی بر اساس نظرات شهروندان در جایگاه اول قرار گرفته و این مؤلفه ها در بین معیارهای مورد سنجش نشان از اهمیّت و اثرگذاری بیشتری بر روی زندگی شهروندان منطقه مورد مطالعه داشته است. همچنین در بین مؤلفه ها، حس مکانی در محدوده مورد سنجش در جایگاه آخر قرار گرفته که بیانگر اثرگذاری کمتر آن بر روی کیفیت زندگی شهروندان بوده است. گرچه این مؤلفه در بین مؤلفه ها در جایگاه آخر واقع شده لذا با برنامه ریزی و مدیریت مناسب این نوع مؤلفه ها می توان نقش آن را در بین مؤلفه ها پررنگ تر کرد و این امر نیازمند مدیریت نظام مند سازمان ها و نهادهای ذی ربط می باشد.

شهرهای امروزه به سبب انقلاب صنعتی و نتیجتا افزایش چشمگیر جمعیت انسانها و مهاجرت گسترده به شهرها بیش از پیش دارای توسعه عمودی و افقی شده است. این مسئله علاوه بر نابودی و تخریب مراتع و جنگل ها موجب مشکلات بارگذاری جمعیت و سکونت آن ها را در پیش داشته است. همزمان با رشد افقی شهرها و گسترش شبکه های ترافیکی و کمبود فضاهای باز، معضلات و آلودگی های شهری نیز افزایش می یابد. یکی از مسائل مورد توجه امروز کلان شهر ها، کمبود فضاهای باز قابل استفاده جهت استفاده ساکنین به عنوان فضای سبز و استفاده در مواقع بحرانی می باشد. از طرفی ناکارآمدی زیرساخت های شهری و دسترسی ضعیف ساکنین به آب و فاضلاب شهری و منابع انرژی از دیگر مشکلات افزایش تراکم جمعیتی ساکنین شهرها است. طراحی شهری عمودی به عنوان یک نظریه جدید در راستای حل مشکلات شهری ناشی از کمبود زمین، خصوصا در کلانشهرها در عصر حاضر بیش از پیش در حال بررسی است. هدف اصلی این مقاله درک مفاهیم، مزایا و معایب طراحی شهری عمودی در متون تخصصی و در نمونه موردی مورد بررسی (محله کیانپارس اهواز) است که بر اساس مطالعات میدانی و تهیه پرسشنامه و نتایج حاصل از آن استخراج شده است. نتایج مورد استفاده در این پژوهش در به کار گیری هدفمند مدیریت شهری در توسعه این محله و محلات مشابه موثر خواهد بود. این پژوهش در نهایت از تاثیر بلندمرتبه سازی در رشد قطب های شهری و بازتاب آن در اقتصاد، اجتماع و توسعه پایدار در محله کیانپارس اهواز، به عنوان سوال اصلی پژوهش مسئله گشایی می شود.

از نیمه دوم قرن بیستم تاکنون، اندیشمندان در مورد اعیان سازی بحث کرده اند. با وجود تنوع در دیدگاه های پژوهشگران، همگی بر ویژگی اصلی اعیان سازی یعنی جابجایی جمعیت، اتفاق نظر دارند. با وجود گستردگی این مطالعات در سطح بین المللی، در ایران، مطالعات نظریه های متأخر اعیان سازی معدود بوده و به تفکیک و طبقه بندی انواع آن پرداخته نشده است. درحالی که شهرهای بزرگ با هر زمینه و وضعیتی، یا مورد اعیان سازی قرار گرفته اند و یا دست کم در معرض آن واقع شده اند که این مسئله، لزوم توجه به انواع و گونه های نظریات اعیان سازی را روشن می سازد. این پژوهش با هدف گونه شناسی رویکردهای اعیان سازی در دوره معاصر (1990 تاکنون) انجام گردیده است. برای دستیابی به هدف فوق در تحقیق کیفی، این پژوهش با روش گونه شناسی و طبقه بندی نظریه ها با جمع آوری داده ها از طریق روش های کتابخانه ای و ایجاد چارچوب رویکردهای اعیان سازی در برنامه ریزی شهری معاصر صورت گرفته است. عمده رویکردهای اعیان سازی معطوف به رویکردهای دولت محور، جمعیتی، فرهنگی، حمل ونقل گرا، زیست محیطی و فوق- اعیان سازی بودند که هر رویکرد تبیین شده و مسائل مربوط به هرکدام روشن گردید. در نتیجه لزوم نظریه پردازی در زمینه اعیان سازی در کشور بایستی معاصرسازی شود و توسعه مجدد محلات نه به عنوان هدف غایی بلکه به عنوان وسیله ای برای دستیابی به زیست پذیری محلات شناخته شود. اثرات پروژه های نوسازی که به شکل اعیان سازی نمود پیدا کرده اند شناسایی و بررسی شوند زیرا یک فقدان آماری و مطالعاتی در زمینه اعیان سازی در ایران وجود دارد.

اهداف: شهرسازی انسان گرا در واقع، شکل دهی فضای شهری مبتنی بر خواسته های انسانی است. رویکرد انسانی به طراحی شهری، تلاش خود را برای دستیابی به محیطی بهتر بر مبنای بنیادی ترین رفتارهای درونی انسان-که همانا انگیزه ها و نیازهای اوست-استوار ساخته است. آینده پژوهی در مقام یک دانش، هنر، پذیرش عدم قطعیت آینده و محتمل دانستن امکان وقوع حالت های گوناگونی از آینده به جای یک آینده خاص است و آینده نگاری جز فناوری های نوین در حوزه شهرسازی معاصر هست. در این پژوهش، محققین به دنبال شناسایی مؤلفه های شهرسازی انسان گرا و ارتقاء شهرسازی مشارکتی مبتنی بر سناریونویسی و آینده نگری هستند. روش ها:روش اصلی مبتنی بر به کارگیری تکنیک های دلفی و سناریو نویسی است. در جامعه اول، نخبگان، کارشناسان و مدیران، سه گروه اصلی ذی مدخل هستند و در جامعه دوم شهروندان ساکن در 5 ناحیه تهران، گروه اصلی ذی مدخل هستند. یافته ها: براساس نتایج بدست آمده، سناریوهای اول در بخش های هوشمندسازی، مشارکت، شفافیت، گزینه های متنوع حمل و نقل، درآمدزایی، محله محوری و عدالت بهترین و سناریوی ششم و تا حدودی سناریوی پنجم، بدترین حالات ممکن را نشان می دهند. نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان داد که توسعه خدمات و کسب و کارهای الکترونیک در پلتفرم های داخلی و خارجی، قرار دادن مردم در رأس امور برنامه ها در راستای ایجاد مشارکت، افزایش درآمد از طریق روشهای پایدار در راستای درآمدزایی، تحکیم و توسعه جایگاه محلات در امر مشارکت، افزایش سهم دسترسی به تمام مدهای غیرخودرویی، شفاف سازی در کلیه امور ادارات سازمانی و برقراری عدالت در توزیع خدمات در راس اهمیت قرار دارد.

زمینه و هدف : بر اساس مطالعات انجام شده در دهه های اخیر، تغییر الگوی شهرسازی سنتی به مدرن با چالش هایی همراه بوده است. در مطالعه ای که در شهر اردبیل صورت گرفته است، از مهمترین چالش های حال حاضر می توان به مواردی همچون رشد و توسعه بی رویه شهر، ناموزون و نامتعادل بودن، گسست و بی نظمی در فضای شهری، عدم تناسب سرانه ها، زمین های بایر و رها شده در داخل و اطراف شهر، عدم تناسب طراحی شهری با اوضاع جغرافیایی، تحمیل هزینه های سنگین حمل و نقل شهری و ترافیکی و همچنین عدم توجه کافی به مسائل زیربنایی را اشاره داشت. هدف اصلی این پژوهش تحلیل و بررسی الگوی شهرسازی معاصر در شهر اردبیل و احیاء و بازآفرینی الگوی شهرسازی سنتی به منظور حفظ بافت اصیل ایرانی در شهرسازی مدرن و همچنین نمایش پیامدهای بی توجهی به داشته های غنی شهرسازی ایرانی است. روش بررسی:   ماهیت روش انجام این پژوهش توصیفی-تحلیلی با رویکرد کاربردی می باشد که با استفاده از روش کتابخانه ای و میدانی پیش رفته است. جامعه آماری تحقیق شهر اردبیل است که رشد و توسعه شهری و جمعیتی طِی سال های 1335 الی 1400 مورد بررسی قرار گرفته است. برای نظارت و بررسی رشد افقی شهر از تصاویر ماهواره لندست استفاده شده و آنالیزهای آماری با روش توزیع چارکی انجام گرفته است.    یافته ها و نتیجه گیری: طبق نتایج بدست آمده از این مطالعه مشخص می گردد که ساختار منسجم و منظم شهری از بین رفته است و شاهد رشد افقی شهر و عدم تناسب مساحت و جمعیت شهری و توزیع ناموزون جمعیت در سطح شهر است. همچنین براساس بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته، الگوی شهرسازی منسجم با ساختار محله ای و منظم با محیط طبیعی و فرهنگی، مؤثرترین الگو برای حل مسائل و مشکلات شهری است و این الگو به شهرسازی بومی گرایش دارد. احیای الگوهای سنتی در شهرسازی مدرن می تواند مثمر ثمر باشد و نقش مکمل را ایفا کند.

اهداف: با شروع افزایش فعالیت های انسانی در شهر، پوشش گیاهی و طبیعی همواره کاهش یافته و در نتیجه جای خود را به پدیده جزیزه حرارتی می دهد. پدیده جزایر گرمایی (UHI) معمولا توسط میزان دمای سطح زمین (LST) ارزیابی می شود. تأثیرات منفی دمای سطح زمین بر اقلیم شهری می تواند به وسیله افزایش ناگهانی بارندگی و تاثیرات غیر منتظره آب و هوایی نمایان شود. بنابراین پایداری مراکز جمعیتی با خطر و تهدید جدی روبرو خواهد بود. علاوه بر عوامل اقلیمی، تغییرات و تحولات جمعیتی ناشی از سکونت نیز می تواند بر میزان دما و حرارت شهر تاثیرگذار باشد. هدف این پژوهش، شناسایی مولفه های اثرگذار بر میزان حرارت سطوح شهری و بررسی رابطه میان تغییرات و تحولات جمعیتی و تغییرات حرارتی در مناطق 22 گانه کلانشهر تهران می باشد. روش ها: در راستای دست یابی به هدف پژوهش، تغییرات دمای سطح شهر بین سال های 1382 تا 1395 از طریق تصاویر ماهواره ای Landsat 8 مورد تخمین قرار گرفته و در نهایت با توجه به تحولات و جابجایی های جمعیتی در مناطق 22 گانه شهر تهران قیاس تطبیقی بصورت فضایی- مکانی بین این دو متغیر مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته است. یافته ها: نتایج حاکی از آنست که در12 منطقه شهرداری، میان تغییرات و تحولات جمعیتی و تغییرات حرارتی، رابطه مستقیم وجود دارد. در 8 منطقه، این رابطه معکوس و در 2 منطقه از مناطق 22 گانه، میان تغییرات جمعیتی و حرارتی، رابطه معنادار مشاهده نشده است. نتیجه گیری: به طور کلی می توان دریافت که میان تحولات جمعیتی و تغییرات دمایی در کلانشهر تهران رابطه معنادار وجود دارد. افزایش حرارت سطح زمین که به معنای قرار گرفتن بیشتر انسان در معرض گرما است، کیفیت زندگی را دستخوش تغییراتی خواهد کرد.

شالوده ی شهرهای سنتی با تکیه بر اصول و قوانین برگرفته از مفاهیم دینی و عرف های انسانی، در برگیرنده ی هویتی است که همواره می تواند به عنوان اصلی مهم و سازنده در شهرسازی کشورمان مورد استفاده قرار گیرد. محله از جمله ارکان شهر اسلامی است که در ساخت شهری معاصر هویت خود را از دست داده است. محلات معاصر بی توجه به قوائد گذشته فضاهایی بدون سرزندگی را برای شهرسازی امروز به ارمغان آورده است. این مقاله با درک معضل امروز شهرسازی، با هدف احیاء مفهوم محرمیت نهفته در ساختار محلات سنتی کشور در شهر معاصر گام برداشته است. برای رسیدن به هدف مقاله، محله ی پامنار تهران، به عنوان نمونه ی محلات سنتی در نظر گرفته شده است. قوت ها، ضعف ها و عوامل موثر بر شکل گیری محرمیت در محله با استفاده از تکنیک های SOWT و تحلیل های میدانی شناسایی و با استفاده از تکنیک AHP مورد ارزیابی قرار گرفته است و نهایتاً عوامل شناسایی شده در قالب پیشنهاد های طراحی برای شهرسازی معاصر ارائه می شود.