جامعه شناسی آموزش پزشکی

در نظام آموزش پزشکی، دو دسته از آمار اعلام شده رسمی، تناقض هایی را در رفتار برخی دختران متقاضی رشته های پزشکی نشان می دهند؛ در حالی که دختران سال هاست نسبت به پسران حجم بیشتری از ورودی های دانشگاه های علوم پزشکی را تشکیل می دهند، اما در مدارج بالای تحصیلی، علمی و شغلی این دانشگاه ها حضور بسیار کمرنگی دارند. در این مطالعه تلفیقی از نظریه های جامعه پذیری نقش جنسیتی به عنوان نظریه های تبیین کننده نابرابری موجود در نظام آموزش پزشکی مورد توجه قرار گرفته اند. جامعه آماری تحقیق را دانشجویان دختر (6146 نفر) سه دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهیدبهشتی و ایران تشکیل می دهند که از میان ایشان و با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای تعداد 301 نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. همچنین تعداد 107 نفر (یک سوم تعداد دختران) پسر نیز به عنوان گروه شاهد، مورد پیمایش قرار گرفتند که تعداد حجم نمونه را به 408 نفر افزایش می دهند. نتایج این مطالعه نشان می دهد که پذیرش تصورات قالبی جنسیتی موجود در جامعه تاثیری منفی در تمایل دختران، هم به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، هم به دستیابی به پست ارشد مدیریتی داشته و در کل، تاثیری منفی در تمایل دختران به دستیابی به جایگاه بالا در نظام آموزش پزشکی ایجاد می کند

بازنمایی، بازتابی از واقعیت های جهان پیرامونی نیست؛ بلکه تصویری جهت داده شده از واقعیت، در رابطه با متن اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک جاری در جامعه است. رسانه ها نیز تصویر بازنمایی شده از واقعیت ارائه می دهند؛ به ویژه زمانی که واقعیت زندگی زنان را در فیلم و سریال ها به تصویر می کشند؛ آنچه از زنان در فیلم ها به تصویر در می آید، منطبق بر متن اجتماعی و ایدئولوژی های پنهان در هنجارهای اجتماعی است، هنجارهایی که نه خنثی هستند و نه عینی؛ بلکه در راستای منافع طبقات برخوردار از قدرت اجتماعی شکل یافته اند. طبیعی جلوه دادن آنچه تاریخمند است را بارت، اسطوره می نامد. به نظر وی زندگی اجتماعی مملو از اسطوره هاست. اسطوره ها، نظام های معنایی ای هستند که نبایستی آن ها را بدیهی و مسلم فرض کرد، بلکه اسطوره با طبیعی جلوه دادن آنچه تاریخی است، منافع گروهی را تامین می کند رویکرد تاریخمند بارت و تلاش او در جهت پرده برداشتن از منافع برخی نیروهای اجتماعی در فرهنگ عامه قابل توجه است. با همین رویکرد، مقاله حاضر به بازنمایی زن در فیلم «درباره الی... » اصغر فرهادی می پردازد تا به کشف معانی پنهان فیلم و آشکارسازی اسطوره بی کفایتی زن در لایه های معنایی این فیلم برسد. در این راستا مقاله حاضر در بخش رویکرد نظری با گذری بر مفهوم بازنمایی به شرح نظریه اسطوره بارت می پردازد. سپس همچون بارت که نشانه شناسی را روشی اساسی برای نقد ایدئولوژیک و کشف اسطوره می داند، این مقاله نیز به تحلیل نشانه شناختی فیلم «درباره الی...» می پردازد تا اسطوره فیلم و گفتمان سازنده آن را برملا سازد.

تحقیق حاضر باهدف تحلیل روندها و زمینه های بنیادی، آثار برجسته و کانون های مطالعاتی و چشم انداز تحقیقاتی آینده جامعه شناسی آموزش پزشکی با نگاهی نقادانه بر وضعیت این شاخه در ایران انجام شد. روش، مروری از نوع غیرسیستماتیک روایتی است. ابزار گردآوری، فیش برداری و تحلیل محتوای اسناد نوشتاری (کتب، مقالات و گزارش های چاپی و برخط) در 70 سال گذشته (دهه 1950 تا 2020 میلادی) است. کلیدواژه ها در پایگاه های اطلاعات علمی جهان و ایران جستجو شد. معیار ورود اسناد به صورت تعمّدی و انباشتی، شامل «تطابق کلیدواژه ها»، «پراستنادتر، نمایاتر و معنادارتر»، منحصراً درباره «دانشجویان پزشکی، پزشکان، مؤسسات/نظام پزشکی» با «حداقل یک نویسنده جامعه شناس یا منصوب در شاخه جامعه شناسی» بود. استخراج و ترکیب اطلاعات، بر اساس تحلیل محتوای مضمونی و توالی تاریخی بود. اصالت تحقیق بر اساس اصالت اسناد و رعایت موازین اخلاقی، تأمین شد. نتایج نشان داد که جامعه شناسی آموزش پزشکی از کانون های اصلی تولید معرفت جامعه شناختی در جهان است که در چند «کانون مطالعاتی» گسترده شده است. واکاوی در میدان آموزش و پایگاه های علمی ایران نشان داد که این شاخه در بستر جامعه پزشکی و جامعه شناسی کشور، ناشناخته است و به سختی نمونه هایی از آثار نظری و تجربی در آن یافت می شود؛ اما امکان حرکت در «کانون های مطالعاتی» موجود و چندین «چشم انداز معرفت شناختی و پژوهشی» بالقوه برای آن متصور است.