لایه ی آوایی

سبک شناسی، به عنوان یکی از گرایش های زبانی نقد متون ادبی، از لایه های مختلفی برای تحلیل متن سود می جوید که سطح آوایی یکی از آن ها به شمار می آید. در این لایه، برجسته ترین ویژگی های خلق موسیقی که به دلیل ""نشان دار"" بودن به یک مشخصه ی سبکی بدل می گردد، بررسی می شود و جنبه های زیبایی شناسی آن بازگو می گردد. اوج زیبایی موسیقی در متون ادبی را در آیات قرآن می توان یافت، که با آرایش کلمه ها و چینش دقیق آن ها در کنار هم، باعث تناسب و انسجام شده و توجه خواننده را به متن جلب می کند. از آنجا که موسیقی نقش بی بدیلی در قرآن کریم ایفا می کند، لذا در این پژوهش مهمترین جنبه های خلق موسیقی را در سوره ی مبارکه ی(أنبیاء) مورد واکاوی قرار داده ایم. در این سوره ی مبارکه، شواهد مخلتفی سبب خلق موسیقی و آهنگ گشته است، اما برخی به دلیل بسامد بالا، به یک مشخصه ی سبکی بدل گشته است، که در زیر مجموعه ی موسیقی درونی، موسیقی معنوی و موسیقی فکری به آن ها پرداخته شده است. ایجاد تناسب، انسجام و هماهنگی لفظ با معنی به منظور جلب خواننده، تصویر سازی صحنه های فرح بخش بهشتیان و عذاب آور دوزخیان از طریق صفات و حروف، تثبیت معانی در ذهن از طریق کاربرد مفاهیم متضاد، از کارکرد های موسیقی در این سوره ی مبارکه است. این پژوهش، با روشی تحلیلی- توصیفی به بررسی لایه ی آوایی سوره ی مبارکه انبیاء پرداخته است.

زیارت نامه ها همانند سایر متون دینی از ادبیات والا و با ارزشی برخوردارند اگر همانند دیگر متون در چاچوب علوم و دانش های ادبی نوین تحلیل شوند علاوه بر درک زیبایی های ادبی آن ها، موضوع و محتوای مورد نظر آن به صورت علمی برای مخاطبان عرضه می شود. یکی از دانش های ادبی نوین، دانش سبک شناسی است که متن ادبی را به لایه های آوایی، صرفی ، نحوی و بلاغی تجزیه می کند سپس با بررسی ویژگی های هر سطح و تکرار آن ها در متن ، دیدگاه و احساس خالق اثر را درباره ی موضوع بیان می کند تا مخاطب شناخت علمی و درکی بهتری نسبت به اثر به دست آورد. زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین یکی از علامات مومن معرفی شده است. در خصوص این مناسبت از امام صادق(ع) زیارت نامه ی اربعین نقل شده است که در آن اوصاف و خصایل امام حسین(ع)، مقام و جایگاه ایشان، وصف دشمنان حضرت و اوصاف اهل بیت(ع) را ذکر کرده اند. تحلیل موضوعات زیارت نامه ی اربعین براساس دانش سبک شناسی، در دو لایه ی آوایی و نحوی نشان می دهد که امام صادق (ع) در سطح آوایی با تکرار کلمات خاص، قرار دادن صامت های هم آوا کنار یکدیگر ،تکرار مصوت ها، کاربرد سجع در کلام خود علاوه بر اینکه معنای مورد نظر خویش را انتقال می دهند، به موسیقی داخلی و بیرونی متناسب با معنای کلام در هر موضوع توجه کرده اند تا اثر بخشی کلام در مخاطبان دوچندان شود. ایشان در لایه ی نحوی جملات اسمیه را برای بیان ثبوت اوصاف امام حسین(ع) و جملات فعلیه با افعال مضارع ذکر کرده تا پویایی و حیات معنای جملات را بیان کنند، از جملات کوتاه برای ذکر احساس و عاطفه و از جملات طولانی برای بیانی آرام بهره برده اند. این امور در برخی زیارت نامه ها تکرار می شوند؛ از این رو، علاوه بر اینکه دیدگاه و احساس گوینده ی زیارت نامه یعنی امام صادق(ع)، بیان می شود، به طور غیر مستقیم برخی از موضوعات زیارت نامه های دیگر تحلیل شده اند.

سبک شناسی لایه ای یکی از رویکردهای زبان شناسی ساخت گرا و شناختی است که لایه های مختلف آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک اثر را بررسی می کند تا لایه های پنهان آن را تبیین نماید. قرآن کریم به عنوان یگانه متن اعجاز آمیز، لایه آوایی و نغمه های مربوط به حروف را به گونه شگرفی در آیات خود جای داده که موجب آفرینش ترنم های زیبا و گوش نوازی برای مخاطب خود شده است. این زیبایی و ظرافت موسیقایی در «آیات جهاد» با جلوه ای خاص نمودار شده است. در این دسته از آیات، آرایش و چینش واژگان ریشه یافته از «جهد»، به همراه ویژگی های آوایی و موسیقیایی حروف مجهور و مهموس،جلوه های خاص و شگرف آوایی در آیات آفریده است. بسامد آواهای به کار رفته در این آیات با ویژگی جهر و همس، نشان می دهد که چگونه قرآن کریم در فضایی آرام و نغمه هایی روان، مسلمانان را دعوت به این فریضه و عبادت الهی می کند. پژوهش حاضر با روش تحلیلی توصیفی و بر پایه سبک شناسی لایه ای به بررسی فنوسمانتیک آیات جهاد می پردازد؛ مهم ترین نتایج حاکی از آن است که تناسب آوایی و معنایی حاصل از صفات حروف و هماهنگی مفهومی با واژه های منتخب درآیات، تصویرهای زیبا به همراه موسیقی امیدبخشی را خلق کرده که پیامد جهاد در راه خدا را برای هر مسلمان تداعی می کند.

زبان مجموعه ی از آواهای منظم و به هم پیوسته است که موجب تمایز واژه و معانی آن با واژه های دیگر می شود؛ درواقع آوا بنیادی ترین ساختار زبان است؛ چرا که کاربرد متناسب واکه ها و همخوان ها، پیوند ژرفی با اندیشه ی خالق متن دارد که می تواند در بافت موقعیتی الهام بخش معانی خاص باشند؛ بنابراین تکرار هدفمند صامت ها و مصوت ها موجب القاگری شگرف واج ها در بیان معانی متن می گردد. «موریس گرامون» زبان شناس معروف فرانسوی در قرن بیستم، ارزش و مفهوم القاگری واج های در زبان را مطرح می کند و معتقد است، ادیب می تواند در یک شبکه نظام مند واژگانی که از واج های مشابه سامان یافته اند، تصاویر و معانی مورد نظر را با ملودی خاص و منظم، به ذهن مخاطب القا نماید؛ بدین منظور پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوا و بر اساس نظریه گرامون به بررسی القاگری آواها درآیات حج می پردازد؛ نتایج حاکی از آن است اعجاز آوایی قرآن کریم در نهایت زیبایی، مفاهیم و معانی را به مخاطب القا می نماید. به طوری که بسامد واکه های درخشان«آ» و «اَ»/a/¸/ã/ و همخوان های سایشی لثوی«س،ز »/ s¸z/ و نیم همخوان «ی»/j/ نقش بسیار مهمی در تداعی مفاهیم حج را به خود اختصاص داده اند.