نگاه تأویلی

هدف از این مقاله نشان دادن نگاه تأویلی سهروردی است به روایات،عناصر و مؤلفه های اثر حماسی بزرگ ایران یعنی شاهنامه فردوسی. مقاله به دو بخش تقسیم می شود: در بخش نخست بنیان های متفاوت تأویل در نزد فردوسی و سهروردی بررسی می گردد و نشان داده می شود که اسطوره و حماسه چگونه در اندیشه فردوسی و در پرتو اصول و قواعدی که او برای فهم و تأویل آنها به دست می دهد، به مثابه اموری معقول و خردپذیر جلوه می کنند حال آن که در نزد سهرودی آنچه مهم است نه به دست دادن تفسیر و تبیینی معقول از حماسه و اسطوره بلکه فهم آنها به مثابه رمزها و نمادهایی است که در پرتو نوعی تجربه زیسته عرفانی و باطنی فهم و تفسیر می شوند. در بخش دوم هم با واشکافی تحلیلی عناصر حماسی و اسطوره ای شاهنامه که در حکایات عرفانی سهروردی بدل به رمزها و نمادهای عرفانی و گنوسی می شوند، دگردیسی اسطوره و حماسه به عرفان یا گذر از حماسه تاریخی- ملی به حماسه معنوی مورد تأمل و مداقه قرار می گیرد.

حدیث کمیل که از امام علی بن ابی طالب (ع) روایت شده، همواره مورد توجه دانشمندان و متألهان شیعی مذهب بوده است که در میان ایشان به شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی (پیشوایان مکتب شیخی) نیز می توان پرداخت. گسترش مکتب شیخی یکی از مهم ترین بسترهای گسترش دعوت سید علی محمد باب بود. بهره گیری جدی از این حدیث را در آثار باب و بابیان و ازلیان نیز می توان دید. پرسش آن است که چرا بابیان به بهره گیری از این حدیث روی آوردند و در بهره گیری از آن چگونه عمل کردند؟ در پاسخ به این پرسش، به شیوه توصیفی و تحلیلی با رویکرد تاریخی دانسته می شود که نگاه تأویلی باب به این حدیث، به نگاه نابه جا و منفعت جویانه بابیان به آن انجامید، اما در محدوده آموزه های باب، ابزاری مهم برای اثبات جانشینی میرزا یحیی صبح ازل نسبت به باب و رد آموزه های میرزا حسینعلی بهاءالله در نسخ آیین باب و بنیان گذاری آیین بهائی بود.