تحریف و تصحیح

رشیدالدین وطواط یکی از دانشمندان بزرگ قرن ششم هجری و از ادبا و دانشمندان مشهور بلاغت در زبان عربی و فارسی است. تنها تصحیحی که از دیوان این شاعر صورت پذیرفته، تصحیح مرحوم سعید نفیسی است که در آذرماه 1339 هجری در تهران به زیور چاپ آراسته شد. به دلیل متاخر بودن نسخ در دسترس مصحح و عدم دسترسی به نسخه های قدیم تر، بسیاری از ابیات این دیوان، به ویژه ابیات عربی، با تحریفات و تصحیفات ضبط گردیده است. نگارنده این سطور با در دست داشتن قدیم ترین نسخه موجود، مکتوب به سال 699 هجری قمری، ابیات عربی تحریف شده فراوانی از دیوان این شاعر را تصحیح کرده که در این نوشتار برخی از آن ها ارائه گردیده است.

حکیم ازرقی هروی از شاعران بنام اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. دیوان این شاعر بر اساس چند نسخه متاخر، توسط سعید نفیسی تصحیح گردیده و در مرداد 1336 هجری از سوی کتابفروشی زوار به چاپ رسیده است. در همان سال، علی عبدالرسولی، دیوانی از این شاعر را بدون اشاره به نسخه یا نسخ در دسترس، در 131 صفحه متن و نه صفحه مقدمه، از سوی انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسانده است. در فهرست نسخه های خطی منزوی در معرفی نسخه های دیوان این شاعر، بیش از چهل نسخه معرفی شده که اکثر آنها مربوط به قرون متاخر (پس از قرن سیزدهم) و قدیم ترین آنها، یکی نسخه دانشگاه کمبریج، مورخ 604 هجری (مشتمل بر 425 بیت از دیوان ازرقی) و دیگری نسخه مجلس، مکتوب به سال 996 هجری است. از آنجا که جلال الدین همایی نسخه مورخ سال 604 را بر اساس دلایل و قراینی، مجعول و مزور می داند، مطابق با نسخه های معرفی شده در فهرست نسخ خطی، قدیم ترین نسخه، نسخه مجلس مکتوب به سال 996 هجری است. نگارنده این سطور، در این مقاله بر آن است تا نسخه ای نفیس و فراموش شده از دیوان این شاعر را که مکتوب به سال 699 هجری است و در کتابخانه چستربیتی دوبلین نگهداری می شود و در فهرست نسخ خطی منزوی (ذیل دیوان ازرقی هروی) از آن یاد نشده است، معرفی کند.