شرح

یکی از ارزشمندترین متون نثر کلاسیک فارسی است که هم از نظر تاریخی و هم از نظر ادبی، بسیار درخور توجه است تاریخ جهانگشا اثر عطاملک جوینی است. از آنجا که تاکنون فقط استادان احمد خاتمی، شاهرخ موسویان ، حبیب الله عباسی و ایرج مهرکی سه شرح کامل برجلد اول این اثر نوشته اند و کوشش نموده اند که از فروبستگی ها و ابهام های معنایی موجود در متن آن گره گشایی بکنند، ولی پس از خوانش دقیق مطالب این کتاب مشاهده می کنیم که  برخی از عبارات آن ، آنچنانکه سزاوار و لازم است،بِدَرستی شرح و معنا نشده است و پاره ای از نظرات شارحان محترم، با بافتار متن ناهمخوان است. همچنین از آنجاکه یکی از متون نثری که در دوره ی تحصیلات تکمیلی رشته ی زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود همین کتاب تاریخ جهاگشای جوینی است ، لذا با هدف شرح و تبیین معنای صحیح عبارت های این کتاب، با تکیه برقراین درون متنی و برون متنی و دیگر منابع مرتبط تلاش شده است که برخی از عبارات آن بازبینی شود و معنای صحیح تری برای آن ارائه گردد. لذا در این نوشتار حاصل تلاش و یافته های نگارنده برای آگاهی دانشجویان و علاقه مندان به متون ادبی زبان فارسی ارائه شده است.

قصاید خاقانی از دشوارترین و دیریاب ترین اشعار فارسی است و از دیرباز تاکنون شروح فراوانی بر آن ها نوشته شده است. درباره عوامل این دیریابی و آنچه موجب دشواری فهم دقیق اشعار او شده است، بسیار گفته شده و تلاش های فراوانی برای رفع این دشواری ها انجام گرفته است. با وجود این و علی رغم تلاش های ارزشمند شارحان و خاقانی پژوهان، همچنان گره برخی از ابیات قصاید خاقانی ناگشوده مانده است و معانی ارائه شده از سوی شارحان برای این ابیات، قانع کننده به نظر نمی رسد. بخشی از این ابهام ها مربوط به شیوه خاص خاقانی در ساختن واژه ها و ترکیب ها و برخی دیگر مربوط به شیوه خاص وی در به کار بردن واژه ها، فعل ها و عبارت ها و... است که طرزی غریب به وجود آورده است؛ اما ابهام برخی دیگر از ابیاتش، ناشی از خوانشِ نادرست آن هاست. در مقاله حاضر کوشیده ایم با کمک شواهدی از ادب فارسی و شعر خاقانی و در یک بیت استفاده شده در یکی از متون توصیفی موازی، ابهام برخی از ابیات قصاید وی را برطرف کنیم. بر این اساس به توضیح و تشریح چند بیت که با وجود توضیحات شارحان معنای آن ها همچنان مبهم مانده است، می پردازیم. نیز با اصلاحِ خوانش یک بیت که از رهگذر بدخوانی دچار ابهام شده است، می کوشیم معنای قابل قبولی برای آن ارائه کنیم.

دیوان ناصرخسرو یکی از دیوان هایی است که بخش هایی از آن تحت عناوین مختلف شرح و منتشر شده است. یکی از این آثار کتابی است تحت عنوان «دُر لفظ دری» که در آن دکتر کاظم دزفولیان قصایدی را شرح کرده است.این کتاب در 200 صفحه نوشته شده است و انتشارات طلایه آن را منتشر کرده است.در این مقاله به بررسی و نقد این کتاب می پردازیم و نکاتی را پیرامون بخش هایی از آن بیان خواهیم کرد.در این مقاله به برخی از اشکالات و ناراستی های کتاب اشاره شده است.با بررسی های دقیق در این مقاله خواهیم دید که نویسنده به بسیاری از جنبه های شعر ناصرخسرو توجه نکرده است و در مواردی نیز برخی ابیات را درست شرح نکرده است؛ لذا این شرح یکی از شرح های ناقصی است که تقریبا گرهی از دشواری های شعر ناصرخسرو را نگشوده است و ضروذی است نویسنده در چاپ های بعدی نسبت به اصلاح موارد ذکر شده و همچنین افزودن جوانب شرح نشده اقدام نماید.

یکی از مهم ترین و جذاب ترین متون نثر روایی متقدم کتاب کَلیله و دمنه ترجمه شده توسط نصرالله منشی است. این اثرکه از زبان حیوانات  می باشد(فابل)، به دلیل سبک روایی و نثر فاخر و فنی آن، در میان متون نثر کهن،از جایگاه ویژه و قابل توجهی برخوردار است. از آنجا که کتاب کَلیله ودمنه، یکی از درس های ثابت  دردوره ی کارشناسی  رشته ی زبان و ادبیات فارسی است، به دلیل نثر فنی آن،  لازم است که واژه به واژه و سطر به سطر آن شرح و معنا شود تا در ادامه شرحی پیراسته و منقح در اختیار دانشجویان و استادان رشته ی زبان و ادبیات فارسی قرار گیرد. از آنجا که شرح جامعی که در محافل ادبی و دانشگاهی بیشتر مورد پسند و پذیرش استادان و دانشجویان قرار گرفته است و تدریس می شود شرح استاد مجتبی مینوی طهرانی است، در این جستار کوشش شده است که برخی از کاستی های این شرح نشان داده شود وتلاش شده است که با تکیه بر متن کَلیله و دمنه و منابع مرتبط، معنای سازوارتری ارائه شود.  

یکی از موضوعات مهم در دیوان خاقانی کعبه ستایی است که رهاورد سفرهای حج اوست. از زیباترین این توصیف ها، توصیف کعبه به عنوان عروسی «هر هفت کرده» است. اصطلاح «هر هفت کرده» در اشعار شاعران قرن ششم به بعد دیده می شود؛ اما بیشترین کاربرد آن در اشعار خاقانی است. فرهنگ ها این اصطلاح را به معنی «دارای آرایش کامل» و همان که امروز «هفت قلم آرایش کرده» گفته می شود، آورده و آن را شامل حنا، وسمه، سرمه، سرخاب، سفیداب، زرک، و غالیه دانسته اند. شارحان خاقانی نیز در شرح بیت های مذکور، فقط به ذکر همان هفت قلم آرایشِ آمده در فرهنگ ها بسنده کرده و توضیح دیگری در این باره نیاورده اند. ازآنجاکه خاقانی شاعر نکته های دقیق است، می توان پنداشت که وی در توصیف کعبه به عنوان عروسی دارای آرایش کامل، شباهت هایی در نظر داشته است. مسأله مقاله حاضر این است که آوردن این صفت برای کعبه، چه معنا یا توجیهی در ذهن خاقانی داشته است. نتایج حاصل از بررسی این موضوع، گویای آن است که اولاً منظور خاقانی از «هر هفت کرده» درباره عروس یا معشوق، تنها استفاده از مواد آرایشیِ گفته شده نبوده؛ بلکه منظور وی همه لوازم مربوط به عروس بوده است که شامل آراستن گیسو، پوشیدن لباس زیبا و گران بها، استفاده از زیورآلات، استفاده از عطر و در حجله نشستن هم می شده و ثانیاً خاقانی اجزایی از خانه کعبه را با آنچه به آراستگی و زیبایی عروس مربوط می شده، تطبیق داده و آنها را به عنوان هر هفت کردگی کعبه در نظر گرفته است.