نگاره های مانوی

همزمان با پیدا شدن دست نویس های مانوی از واحه تورفان چین، کشف رمز و خوانش آن ها آغاز شد و پس از گذشت یک قرن،این تلاش بی وقفه ادامه دارد.اما پرداختن به بعد هنری این دست نویس های ارزشمند اهمیت ویژه ای دارد؛زیرا هنر مانوی در فرهنگ ایران نیرویی پویا و زنده بوده و این پویایی از آنجا نشات می گیرد که در این هنر،ایمان مذهبی عمیقی نهفته است.از سویی دیگر،مانویت ارتباط نزدیکی با سایر فرهنگ ها پیدا کرده بود و همین تاثیر پایا،اهمیت خاصی به هنرهای مانوی در تاریخ هنر ایران بخشید.در مقاله حاضر یکی از نگاره های جدید و منتشر نشده مانوی مورد بررسی قرار گرفته است.این نگاره یکی از قطعات مانوی متعلق به مجموعه متون تورفان در برلین است.نگارنده تلاش کرده است تا ضمن معرفی این قطعه جدید،اسلوب نگارگری به کار رفته در آن را تحلیل کند و آن را با دیگر نگاره های مانوی که سالمتر مانده اند،مورد مقایسه قرار دهد.

نگاره های مانوی برای نشان دادن آیین و آموزه های دینی مانویت طراحی و تصویرسازی می شدند. تقریباً تمامی آثار مانوی اعم از دیوارنگاره، کاغذ نگاره، بیرق نگاره و طومارنگاره در ساختار و مضمون یکی اند و برای ترسیم هدف والای این دین که رسیدن روح انسان به بهشت روشنی و درنهایت رستگاری است خلق می شدند. هنرمند مانوی برای نشان دادن این هدف بیشتر به پیکره های انسانی توسل جسته و آن ها را با اصول ترسیمی و ترکیب بندی ویژه که تقریباً برای تمامی نگاره ها درنظرداشت اجرا کرده است. در واقع، پیکره های انسانی نقش اساسی در نشان دادن مضمون و شکل گیری ساختار نگاره ها داشتند تا جایی که عناصر دیگر در نگاره های مانوی بسیار کم رنگ اند و گاهی اصلاً وجود ندارند. هدف این پژوهش بررسی مضمون و شناخت تمهیدات هنرمند مانوی در ایجاد ساختار نگاره ها است. سؤال اصلی پژوهش این است که نگاره های مانوی براساس چه مضامینی طراحی شده اند و چه نسبتی بین ساختار و مضمون وجود دارد؟ رویکرد این پژوهش توصیفی تحلیلی است و با استفاده از منابع کتابخانه ای و بررسی نمونه های موجود انجام شده است. شیوه تحلیل آثار براساس بررسی اصول و قواعد تجسمی به کاررفته در ویژگی های ظاهری چهار نگاره مانوی صورت گرفته است. بر پایه یافته های پژوهش می توان گفت مضمون بیشتر نگاره های مانوی در مورد نور و راه های رهایی روح از ظلمت و رسیدن به بهشت است. هنر دوره مانوی نظام ساختاری منسجمی دارد و نگاره ها دارای پلان بندی و تقسیم بندی اند که این پلان بندی صفحه ای با توجه به مضمون، نقش های انسانی و جایگاه نقش های انسانی در هر نگاره صورت می گرفت.