گویش سورانی

این مقاله کشش جبرانی واکه را در گویش کردی سورانی بررسی می کند. در نظریه مورایی، این فرایند به دلیل حذف واحدی از لایه واجی و آزاد ماندن مورای آن در لایه مورایی صورت می گیرد. دو نوع کشش جبرانی در این گویش تشخیص داده شده است: اول کشش جبرانی واکه ناشی از حذف همخوان و دیگری کشش جبرانی ناشی از حذف واکه. در این گویش، چهار همخوان مورایی / Ö /،/ h /،/ ð / و/ x / تشخیص داده شده است. این مقاله نشان می دهد که نتیجه این فرایند، به خلاف آنچه که هیز (1989) ادعا کرده است، حفظ وزن هجا نیست بلکه، حفظ وزن کلمه است.

بر مبنای طرح واره شناختی «پویایی نیرو» لئونارد تالمی، همان طور که در رویدادهای طبیعی جریان نیرو وجود دارد، در ساختارهای زبانی نیز این نیرو انعکاس می یابد و از این حیث، زبان ها به دو گروه «فعل بنیاد» و «تابع بنیاد» تقسیم می شوند. در گروه اوّل رویدادهای مربوط به پویایی نیرو ازراه فعل و در دوم، در قالب مداری بر حول ریشه فعل و راه تابع بازنمایی می شوند. هدف پژوهش حاضر، بازنمایی زبانی رویدادهای حرکتی در گویش کردی سورانی در چارچوب این مقوله معناشناختی است. داده های پژوهش حاضر ازراه مصاحبه حضوری از بیست گویشور هنجار به دست آمده است. در مواردی که برای بیان افعال حرکتی چند شکل گفتاری وجود داشت، براساس فرهنگ لغت مردوخ، صورت استنادی آن ثبت شد. تحلیل (260) فعل حرکتی از میان (300) پاره گفتار نشان داد که الگ وهای (حرکت + شیوه) و (حرکت + مسیر)، پربسامدترین الگوها در افعال این گویش هستند؛ همچنین آمار (65) درصدیِ بازنمود مفاهیم معنایی مسیر ازراه تابع، نشان داد که گویش سورانی به سمت زبان های تابع بنیاد گرایش بیشتری دارد.

موضوع پژوهش حاضر "تحلیل و بررسی چیستان در زبان کردی (گویش سورانی)" است.فراهم کردن زمینۀ آشنایی بیشتر نسل جوان با فرهنگ عامه، جلوگیری از ایجاد گسست بیشتر نسل جدید با فرهنگ بومی خود، بازشناخت جلوه های ادب شفاهی به ویژه چیستان و نقش آن در مطالعات علمی امروز از اهداف عام و بازشناخت چیستان های زبان کردی و تحلیل ساختار و محتوای آن از اهداف خاص این پژوهش محسوب می شوند. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. داده ها به شیوه کتابخانهای گردآوری شده و به روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شده است. جامعۀ آماری پژوهش ۳۷۷ چیستان کردی است که به شیوه استقرای تام بررسی شده است. منبع مورد استفاده کتاب هه ته له ی کوردی (چیستان کردی) اثر عبیدالله ایوبیان مرکزی است. دلیل انتخاب این اثر، دانشگاهی بودن مؤلف، داشتن نگاه علمی در گردآوری چیستان، دقت نظر ایشان و تسلط بر فرهنگ عامۀ کردی است. نتایج بیانگر این است که چیستان های گویش کردی سورانی در سه گروه چیستان، شبه چیستان و معما قابل طبقه بندی هستند که گروه اول بیشترین بسامد را دارند. چیستان های زبان کردی بیشتر محصول دوران کشاورزی است، اما با رواج مدرنیته تعدادی از امثال مربوط به تکنولوژی نیز دیده می شود. همچنین نتیجه بیانگر اشتراک برخی از چیستانها با چیستان های زبان فارسی است، اما برخی از ویژگی ها نیز ویژه زبان کردی است که شناخت آنها به درک بهتری از این چیستان ها می انجامد.