حضرت ابراهیم

قرآن پژوهان درباره معناشناسی امامت حضرت ابراهیم در آیه 124 سوره بقره اختلاف نظر دارند. در این میان علامه طباطبائی نظریه بدیعی را ارایه کرده، امامت را به «هدایت به امر» معنا میکند چون در برخی از آیات (مانند السجده، 24؛ الانبیا، 72) هدایت به امر وصف امام قرار گرفته چنانکه گویی در صدد بیان معنای آن است. هدایت به امر از نظر علامه همان هدایت باطنى تکوینی است که در آیات دیگر قرآن از آن یاد شده است (مانند آیه 81 سوره یس). اساس این نظریه بر ادعای اشتراک معنایی در کلمه «امر» در دو دسته از آیات قرآن است. لیکن دلیلی این اشتراک را تایید نمیکند بلکه می توان بر نفی آن ادله ای را اقامه کرد.

روایت «لم یکذب ابراهیمt قط إلا ثلاث مرات...» روایت مشهوری است که در بسیاری از جوامع روایی و تفسیری اهل سنت از ابوهریره از رسول خدا2 نقل شده است که ظاهر آن بر دروغ گفتن حضرت ابراهیمt در سه نوبت دلالت دارد. ازاین رو، برخی از مفسران به ظاهر حدیث اعتماد نموده، برخی دیگر ظاهر را رها کرده و به تأویل روی آورده اند و برخی نیز بر عدم اعتبار و بی پایه بودن آن تأکید کرده اند. این در حالی است که تفرد ابوهریره در نقل این روایت و اضطراب در سند و متن، پدیده نقل به معنا، امکان تفسیر و تأویل دیگر از روایت و وجود داستان دروغ سوم(درباره ساره) در تورات تحریف شده، عواملی هستند که احتمال موضوع بودن و اسرائیلی بودن آن را در میان می افکنند.

خیر و شر، معنایی دو سویه از رسیدن به کمال تا انحطاط انسانی را در بردارد. انسان هرچه را که مایه سوق او به سوی خدا شود خیر، و آنچه را که باعث دورى او از ذات ربوبی شود، شر می داند. مبحث خیر و شر، گستردگی زیادی در علوم انسانی و دینی دارد. ولی در حیطه هنر، از حیث بررسی ارتباط فرم و معنا و حجم مطالعات، کم تر به این موضوع پرداخته شده است. در اکثر پژوهش ها، مضمون خیر و شر به صورت تحلیلی و یا توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است. در حالی که، در مقاله پیش رو هدف، تطبیقِ مفهوم خیر و شر در دو نگاره با محتوایی مشابه از نگاه یک هنرمند (استاد فرشچیان) می باشد. این مقایسه برای اثبات این فرضیه است که، حتی مضامین مشابه نزد یک هنرمند نیز نمی تواند، عاملی باشد برای خلق آثاری با اشارات و استعاره های تصویری یکسان؛ و این، نشان از پویایی و شکوفایی ذهن و قلم هنرمندان در طول زمان دارد. این مقاله، با تحلیل تطبیقی عناصر خیر و شر در دو نگاره ابراهیم (ع) و سیاوش در آتش، که هر دو اثر از استاد فرشچیان است، به بررسی محتوای خیرها و شرهای موجود در این داستان ها و نشان دادن زوایای تعالی بخش هر یک می پردازد. روش به کار رفته در این پژوهش، کیفی و به واسطه تشابه موضوعی بین این دو نگاره، به وجه تطبیقی انجام شده و جمع آوری مطالب نیز بر اساس مستندات کتابخانه ای صورت گرفته است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی اصول و روشهای تربیتی حضرت ابراهیم(ع) در مواجهه با منکران توحید بود؛ چرا که از جمله اهداف بعثت انبیاء الهی هدایت و تربیت انسانها بوده است که برای آن برنامه و روش داشتند. به همین دلیل برگرفتن این برنامه از سیره آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به منظور وصول به هدف فوق از روش توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از اسناد و منابع کتابخانه ای استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از استدلال یا استنتاج و با روش استقرایی انجام گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که اصول تربیتی از منظر گفتگوهای حضرت ابراهیم در مواجهه با منکران توحید شامل اصل هدف گذاری، داشتن برنامه ریزی دقیق و سنجیده، اتخاذ موضوعات مناسب، موقعیت سنجی، انسجام بخشی معقول و منطقی میان مطالب و عملکرد و فعال سازی مخاطب در حیطه عقلی و عملی بوده است. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که حضرت ابراهیم روشهای تربیتی روش پرسش و پاسخ، روشهای مبتنی بر استدلال مانند روش نفی استدلال خطا از راه فرضیه سازی و استدلال سلبی را به کار گرفته است.

مقام صالحان مفهومی مشکک است و گستره وسیع و افراد مختلفی را دربرمی گیرد. بالاترین رتبه این مقام مورد درخواست انبیاء بوده است. هدف از این پژوهش تبیین مقام صالحان و درک مقصود حضرت یوسف علیه السلام از صالحانی است که درخواست الحاق به آنان را دارد. در این باره فروض مختلفی مطرح شده از جمله اینکه منظور معصومین علیهم السلام، انبیاء دیگر، صالحان آخر الزمان و نیز عاقبت به خیری در آخرت باشد. این نوشتار با جمع آوری اقوال و آراء در این موضوع به روش کتابخانه ای و بررسی و تحلیل و نقد این نظریه ها و با توجه به قرائن و شواهد قرآنی و روایی، به این مطلب پرداخته است که با توجه به پژوهش انجام شده، به نظر می رسد دعای حضرت یوسف علیه السلام جهت الحاق به معصومان علیهم السلام بوده است و سایر نظریه ها نیز با آن قابل جمع است.