مطالعات جامعه شناختی شهری

حاکمیت برنامه ریزی فن گرایانه و کالبد محور چون طرح جامع و تفصیلی و فراموش شدن یا کم توجهی به ابعاد اجتماعی نظام برنامه ریزی شهری ضرورت بررسی نظام اجتماعی شهر را بیش از پیش ضروری ساخته است. سرمایةاجتماعی به عنوان نمودی از هم افزایی اجتماعی تاثیر گذار بر کالبد فضایی شهر شناخته شده است. شناخت ابعاد مختلف سرمایة اجتماعی و سنجش آن در محلات شهری به درک تفاوتهای موجود در محلات شهری منجر شده و فرآیند برنامه ریزی متناسب با وضع موجود را عملیاتی می کند. در این مقاله با سنجش تطبیقی سرمایه اجتماعی در ابعاد مختلف آگاهی اجتماعی، مشارکت مدنی، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی در سه محله شهر کرمانشاه در بافت های قدیم، جدید و سکونتگاه غیر رسمی که دارای ساختارهای متفاوت از یکدیگرند پرداخته می شود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی – توسعه ای است که با استفاده از روش میدانی و کتابخانه ای اقدام به جمع آوری اطلاعات گردیده و داده ها با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی بررسی گردیده است. نتایج نشان دهنده آن ست که محلات قدیم و سکونتگاه غیررسمی با وجود مشکلات متعدد دارای سرمایة اجتماعی به ویژه سرمایه اجتماعی درون محله ای بالاتری در مقایسه با محله جدید بوده که این عامل می تواند به عنوان ظرفیت بالقوه محلات قدیمی برای ارتقای کیفیت زندگی آنان به شمار آید.

هدف از مقاله حاضر ساخت فرم ""مقیاس هویت محله ای"" به وسیله تحلیل عوامل و سنجش اعتبار و پایایی آن است. برجسته ترین اهمیت این پژوهش به زعم محقق، طرح مفهوم، «هویت محلاتی» در حیطه علوم اجتماعی است که می تواند به مثابه الگویی برای حل معضلات و مشکلات هویتی در بافت محلات که آسیب ها و مشکلات انسانی و اجتماعی جدی به دنبال داشته است مطرح شود. بررسی و شناخت عوامل مداخله گر تاثیر گذار بر احساس هویتمندی می تواند در جهت حل معضل بحران هویت در شهرها و محلات امروز کار ساز باشد.انسان ساکن در محلات کلانشهرهای امروز با فضای محله خود مأنوس نیست و در تصویر ذهنی وی محله بخشی از شهر محسوب می شود. محله ویژگی های سنتی خود را از دست داده و همواره احساس بی ریشگی و سرگردانی را بر انسان ساکن در آن القا می کند، تلاش اصلی در این پژوهش شناسایی دقیق و علمی عوامل هویت بخش به محلات در کلانشهرهای بزرگ امروزی است امید است تا این پژوهش ما را در رسیدن به این هدف مهم یاری رساند. روش به کار رفته در این پژوهش پیماشی بوده و داده های مورد نیاز با استفاده از ابزار پرسشنامه در میان 260 نفر از ساکنان 20 سال به بالا در محله مرداویج و عباس آباد در شهر اصفهان به صورت مقایسه اجرا شده است . روش نمونه گیری در این پژوهش، تصادفی منظم است. برای بررسی قابل قبول بودن مقیاس تدوین شده و سنجش متغیرهای پنهان از مدل های عاملی و شاخص برازش آنها استفاده شد.مقدار آلفای کرونباخ برای برای متغیر احساس امنیت 79/.، حس تعلق به مکان 80/.، و تعاملات اجتماعی 76/. است. تحلیل مولفه های اصلی نشان داد که پرسش نامه هویت محله ای از سه عامل حس تعلق به مکان، احساس امنیت و تعاملات اجتماعی تشگیل شده است. بر اساس نتایج گزارش شده از مدل، مقیاس هویت محله ای، مقیاس قابل قبولی برای اندازه گیری و سنجش است.

مشارکت شهروندی تحت تأثیر عوامل و متغیرهای گوناگون فردی و اجتماعی است. هدف این درپژوهش بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندی است. روش تحقیق پیمایشی و جامعة آماری مورد مطالعه سرپرستان خانوارهای شهر خرم آباد هستند. داده ها با استفاده از پرسشنامة خودسنجی و از حجم نمونة 182 نفری ، با استفاده از فرمول کوکران به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شد. نتایج پژوهش نشان داد بین متغیرهای فایده مندی مشارکت شهروندی، جامعه پذیری مشارکت شهروندی، اعتماد اجتماعی و پایگاه اجتماعی اقتصادی رابطة مستقیم و معناداری وجود دارد. تحلیل رگرسیون چندگانه و نتایج تحلیل مسیر نشان داد که فایده مندی مشارکت شهروندی، جامعه پذیری مشارکت شهروندی و اعتماد اجتماعی مهمترین و تعیین کننده ترین عوامل تأثیرگذار مثبت و مستقیم بر مشارکت شهروندی محسوب می شوند در حالی که پایگاه اجتماعی- اقتصادی تأثیری غیرمستقیم بر مشارکت شهروندی دارند.

مهاجرت یکی از عوامل تغییر جمعیت است و دارای اثرات منفی و مثبت، دراز مدت و کوتاه مدت است و این اثرات تغییراتی را در ساختار اجتماعی و اقتصادی منطقه مهاجر فرست و مهاجر پذیر وارد می کند.در تحقیق حاضر به تاثیر مهاجرت بر ساخت اجتماعی و اقتصادی شهر شاهین شهر در مقایسه با خمینی شهر پرداخته شده است شاهین شهر از جمله شهرهای مهاجرپذیر است که سالانه افراد زیادی به این شهر مهاجرت می کنند و این باعث تغییر در ساخت اجتماعی و اقتصادی این شهر شده است.در این تحقیق به پیامدهای مهاجرت پرداخته شده است.جامعه آماری مورد مطالعه شهر شاهین شهر به عنوان یک شهر مهاجر پذیر و خمینی شهر به عنوان یک جامعه شاهد در نظر گرفته شده است. نوع تحقیق حاضر از نوع پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است که از روسای خانوار دو شهر شاهین شهر و خمینی شهر پرسش شده است. تعداد نمونه در هر شهر 200 نفر است. در تحلیل داده ها از آزمون خی دو و آزمون t استفاده شده است.پژوهش نشان داده شده که مهاجرت بر ساختار اقتصادی ( سمت های شغلی، بخشهای اقتصادی، نوع فعالیت اقتصادی، مالکیت محل سکونت ) و هم چنین بر ساختار اجتماعی ( همبستگی اجتماعی، ارزشهای اجتماعی، سن ازدواج، نگرانی از آسیب ها و انحرافات اجتماعی، کاهش کنترل اجتماعی، همسان همسری، ازدواجهای درون گروهی، گرایش های سنتی و امکان ارتقاء اجتماعی) تاثیر می گذارد. نتایج به دست آمده نشان داده است که شاهین شهر دارای ساخت اجتماعی و اقتصادی متفاوت تری نسبت به خمینی شهر می باشد و این می تواند به دلیل این باشد که شاهین شهر یک شهر جدید مهاجر پذیر و خمینی شهر یک شهر بومی و قدیمی است که اهالی آن اکثراً غیر مهاجر هستند.

این مقاله به بررسی میزان و تأثیر سرمایة اجتماعی بر روابط اجتماعی ساکنان مجتمع های مسکونی می پردازد. به منظور دستیابی به این هدف از بین مولفة های گوناگون سرمایة اجتماعی تأثیر مولفة هایی چون آگاهی، اعتماد، مشارکت، تعهد اجتماعی، تکالیف اجتماعی و انسجام اجتماعی بر روابط بین ساکنان مجتمع های مسکونی مورد بررسی قرار گرفته است. چارچوب نظری این پژوهش در حوزة سرمایة اجتماعی و شاخصه های آن با استفاده از نظرات پاتنام، کلمن، فوکویاما و بوردیو و ... ساخته شده است. روش تحقیق در این پژوهش پیمایش و ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه دارای اعتبار و پایایی است. جامعة آماری مورد پژوهش ساکنان مجتمع های مسکونی دو منطقة ملک شهر و سپاهان شهر و حجم نمونه در هرکدام از مناطق 192 نفر بوده است. شیوة نمونه گیری، نمونه گیری در دسترس بوده است و برای آزمون فرضیه ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سرمایة اجتماعی رابطه معنا دار (r=%48) با روابط اجتماعی مجتمع های مسکونی تأثیر دارد. از مولفة های گوناگون سرمایة اجتماعی، تعهد اجتماعی و تکالیف اجتماعی به اندازه مساوی(25%= 2) تأثیر گذار بودند، ولی بقیه مولفة ها، هر چند از نظر آماری معنادار بوده، ولی در این دو منطقه یکسان نبود.

شهروندی پویاترین مفهوم اجتماعی جامعة مدرن تلقی شده است. شهروندی توانایی افراد را برای قضاوت دربارة زندگی شان تصدیق می کند. بنابراین، ویژگی اساسی شهروندی وجود اخلاق مشارکت است. شهروندی یک موقعیت فعال است که علاوه بر حقوق، بر وظایف و تعهدات نیز دلالت دارد. بنابراین، شهروندی یک مبنای عالی برای ادارة امور انسانی به شمار می رود. شهروندی به مدد مجموعة حقوق، وظایف و تعهداتش راهی را برای توزیع و ادارة عادلانه منابع از طریق تقسیم منافع، مسئولیتهای زندگی اجتماعی ارائه می دهد شهروندی فعال در پی توانمندسازی افراد و اجتماعات است و فرایند مشارکت را امری ذاتاً ارزشمند تلقی می کند. از این رو، شهروندی فعال چیزی بیش از افزایش صرف مشارکت عمومی است. شهروندی فعال خواهان مشارکت هدفمند است، یعنی شهروندان در جهت تبدل اجتماعی و محل زندگی به مکان بهتری مشارکت فعال داشته باشند. بدینسان به شهروندی امکان مشارکت در برنامه ریزی و ارائه خدمات عمومی داده می شود.

شهروندی در نحوة ارتباط فرد با فرد و با جامعه معنا و مفهوم حقیقی خود را پیدا می کند به اعتقاد تی،اچ،مارشال اولاً شهروندی وضعیتی است که ناشی از عضویت کامل فرد در اجتماع است، ثانیاً کسانی که دارای این وضعیت هستند حقوق و تکالیف یکسان و برابری دارند. باید دانست که شهروندی با احساس مسؤولیت همراه است. فرهنگ شهروندی و عناصر کلیدی آن همواره در طول تاریخ از طرف متفکران و صاحب نظران علاقه مند به مسائل اجتماعی که تمدن و پیشرفت جوامع بشری را در استقرار فرهنگ شهروندی می دانند، از ادوار باستان تا کنون مورد بحث و چالش قرارگرفته است. هدف از این تحقیق بررسی فرهنگ شهروندی شهروندان تهرانی است. در این مقاله فرهنگ شهروندی با ابعادی چون مشارکت جوی، مسؤولیت پذیری و رعایت قوانین، سنجیده شده است. روش تحقیق اسنادی و پیمایشی است و نمونة مورد مطالعه 150 نفر از شهروندان منطقة 6 شهر تهران هستند که منطقة آماری به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردید ومنطقة موردی ما منطقه 6 تهران است. پرسشنامه ها به صورت نمونه گیری سهمیه ای بین شهروندان تقسیم شد و افراد از نظربرخی متغیرهای جمعیت شناختی با یکدیگرهمتا شدند. گردآوری داده ها بر اساس پرسشنامه های اطلاعات زمینه ای،آزمون های محقق ساخته انجام شده است و داده های پژوهش با بهره گیری از شاخص آمار توصیفی و شاخص های مرکزی ،تحلیل شدند.

سرمایة اجتماعی از مهمترین مفاهیم رو به رشد در علوم اجتماعی است و دامنة کاربرد آن در دیگر علوم نیز رو به افزایش است. این مفهوم بیانگر حلقه گم شده در توسعه به شمار می رود و به گمان برخی از اندیشمندان، علاج مشکلات جامعة مدرن محسوب می شود. تحقیقات در این زمینه، از تأثیر مثبت آن در حل بسیاری از مشکلات و بهبود وضعیت جامعه خبر می دهد. سرمایة اجتماعی نیز مانند سایر سرمایه ها مولد است و بستر مناسبی برای بهره برداری از سرمایه های اقتصادی و فرهنگی و راهی برای موفقیت یک جامعه محسوب می شود. این مقاله با بررسی تأثیر انواع سرمایه ( اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی ) بر کیفیت زندگی شهروندان تهرانی، به تبیین تأثیر سرمایة اجتماعی بر کیفیت زندگی افراد می پردازد. بررسی بالا شامل تکمیل پرسشنامه و استخراج نتایج از یک نمونه 400 نفری در شهر تهران است که در نهایت مشخص شد، سرمایه اجتماعی در همه ابعاد مورد سنجش آن، با متغیر وابسته تحقیق، با اطمینان 99 درصد و ضریب همبستگی به میزان532/. دارای رابطه بوده و در بین متغیرهای بررسی شده، متغیر اعتماد با بیشترین میزان همبستگی یعنی546/. تأثیر فزاینده ای در کیفیت زندگی افراد دارد.