درخت حوزه‌های تخصصی

این نوشته مقدمه ای است درباره فضای معماری و شهر ایرانی ومسایل آن در حال حاضر‘ به همراه اشاره ای تطبیقی با شرایط جهانی . این بحث مختصر در سه دوره تاریخی عنوان شده است. 1- دوره پیش از تسلط مدرنیسم یا نوگرایی؛ 2- دوره تسلط مدرنیسم ؛ 3- دوره سرگشتگی حاضر. همچنین پیرامون این سوال که : آیا در شرایط استحاله فضاهای شهر ایرانی در فرهنگ غربی امکان شکوفایی دوباره فضای شهر ایرانی میسر است؟ سخنی به میان خواهدآمد.

تمرکز بیش از حد جمعیت و فعالیت، عمدتاً در بزرگ ترین شهرهای کشورهای در حال توسعه، باعث جذب بخش عمده‎ای از پتانسیل‎های توسعه‎ای این کشورها به این شهرها شده و در نتیجه این شهرها به طور نسبی بیش از حد بزرگ تر از دومین و سومین شهر این کشورها شده‎اند. برخی از کشورهای در حال توسعه، برای مقابله با این پدیده نخست شهری و تبعات سوء آن سیاست‎ها و اقدامات مشخصی را به کار گرفته‎اند. در ایران نیز برای جلوگیری از رشد شتابان و فزاینده شهر تهران، از اواسط دهه چهل خورشیدی به بعد، سیاست‎ها و اقدامات متعددی به کارگرفته شده است. در این مقاله سعی می شود تا با به کارگیری روش‎های بررسی میزان نخست شهری، برای این سئوال که آیا به کارگیری سیاست‎های تمرکززدایی توانسته‎اند از تمرکز بیش از حدّ فعالیت و جمعیت در تهران بکاهند، پاسخی بیابد. نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می دهد که نخست شهری کماکان در کشور وجود دارد. علی رغم این، توزیع نظام شهری کشور از سال 1335 تا 1355 با روند تمرکز بیش از حد و یا نخست شهری بیشتر همراه بوده و از سال 1355 به بعد و تا 1375 به تدریج از تمرکز آن کاسته شده و به سمت توزیع متناسب تری در حال حرکت بوده است و اعمال سیاست‎های تمرکززدایی از اواسط دهه 1340 به بعد باعث کاهش میزان نخست شهری تهران شده و در شکل‎گیری نظام شهری موجود کشور تأثیرگذار بوده است. نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می دهد که نخست شهری کماکان در کشور وجود دارد. علی رغم این، توزیع نظام شهری کشور از سال 1335 تا 1355 با روند تمرکز بیش از حد و یا نخست شهری بیشتر همراه بوده و از سال 1355 به بعد و تا 1375 به تدریج از تمرکز آن کاسته شده و به سمت توزیع متناسب تری در حال حرکت بوده است و اعمال سیاست‎های تمرکززدایی از اواسط دهه 1340 به بعد باعث کاهش میزان نخست شهری تهران شده و در شکل‎گیری نظام شهری موجود کشور تأثیرگذار بوده است.

مجموعه وقف ربع رشیدی مانند دانشگاه بزرگی است ، که در قرن هشتم ه.ق بدست رشیدالدین فضل الله همدانی وزیر فرزانه پادشاهان مغول(ایلخانیان) ساخته شد و با مدیریتی بی بدیل و کارآمد اداره می شد. ربع رشیدی شامل عملکردهای مختلف مذهبی ،عرفانی ،آموزشی،درمانی و اجتماعی بوده است؛ که برای هر عملکرد فضا و مکان مناسبی طراحی شده و حتی برای اقامت و پذیرائی کارگزاران و معلمین و متعلمین آن محلی معین تعیین شده بود. در این تحقیق بر اساس دقت در محتوای وقفنامه ربع رشیدی و با ساختن فرضیه های متعدد ؛ مکان و محل هر یک از عملکردها و فعالیتهای ربع رشیدی تعیین گردیده و سرانجام طرحی فرضی بر اساس داده های دقیق وقفنامه توسط نگارنده ترسیم شده و برای اولین بار به میان گذاشته می شود. طرح فرضی ربع رشیدی نشان می دهد که این مؤسسه علمی از نظر کالبدی دارای سازمانی منسجم و یکپارچه است و تمام عناصر خدماتی مجموعه در پیرامون هسته مذهبی و علمی آن تشکل یافته اند. این طرح تصویری از اندیشه بلند شهرسازی و معماری وزیر فرزانه رشیدالدین فضل الله همدانی می باشد. کلیدواژگان: بازآفرینی، ربع، ایسر، ایمن، سردرگاه، روضه، مفتح الابواب، باب الابواب، ممر، دهلیز، صفه، شبکه، سرای، سرایچه، تابخانه، رواق المرتبین