درخت حوزه‌های تخصصی

ابو محمد اسماعیل بن عبد الرحمن بن ابی کریمه از مفسرین امامیه و از اصحاب سه تن از ائمه اطهار؛ امام سجاد و امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام است. سُدی از جمله تابعین و تریبت شدگان مدرسه کوفه و از مفسرین و محدثین مشهور به شمار می رود. علاوه بر تفسیر و حدیث، عالم به علم قرائت و آشنا به وقایع حوادث تاریخی بوده است. او را در تفسیر می توان در ردیف مجاهد و قتاده برشمرد. در قرائت نیز صاحب نظر بوده است. ابن ابی داودگوید: «بعد از صحابه، کسی نسبت به قرائت، اعلم از ابی العالیه نیست، بعد از او سعید بن جبیر و بعد از او سُدی است». تنها اثر علمی یاد شده از سُدی کبیر «تفسیر» می-باشد که به صورت روایت در کتاب های تفسیری پراکنده است. سیوطی تفسیر او را بهترین تفسیر می شمارد.

در بعضی از منابع حدیثی اهل سنت روایاتی درباره کفر ابوطالب نقل شده که به روایات ضحضاح مشهور شده است. در بررسی سندی این روایات روشن می شود که این روایات اعتبار سندی ندارند؛ گذشته از آنکه از نظر محتوا نیز با هم تعارض دارند. از طرف دیگر محتوای این روایات با آیات قرآن که می گوید: در عذاب کافران تخفیفی داده نمی شود و شفاعت دیگران برای آنها بی فایده است، متعارض است. همچنین با روایات اسلامی که می گوید: شفاعت پیامبر تنها شامل مسلمانان می شود متعارض است. گذشته از آنکه با واقعیت های تاریخی از قبیل: مسلمان بودن فاطمه بنت اسد و اینکه او یازدهمین مسلمان است؛ با پیامبر اسلام بیعت کرده است؛ تا پایان عمر همسر ابوطالب بوده است؛ پیامبر دستور داد ابوطالب را غسل دهند و معاویه نیز از این روایات بعنوان نقطه ضعف آل علی(ع) استفاده نکرده است، نشان می دهد که روایات ضحضاح از پیامبر(ص) صادر نشده است. همچنین با توجه به رقابت شدید بین بنی العباس و آل علی(ع) و تلاش همه جانبه بنی العباس برای حذف آل علی(ع) از صحنه سیاسی و درگیری شدید منصور دوانقی با آل علی(ع) و اسناد تاریخی، این روایات در عصر عباسیان و توسط منصور دوانقی جعل شده است.

عمده منابع رجالی، محمد بن احمد شیبانی را چونان یک راوی ناشناس از مشایخ شیخ صدوق شناسانده اند که از او جز روایاتی در ضمن آثار شیخ صدوق، اثری بر جا نمانده است. این مطالعه بنا دارد با آزمون روش های مختلف نقد متون، داده های تاریخی پنهان در همین اندک شواهد بازمانده را استخراج کند و از این طریق، روشی نو برای شناسایی راویان تاثیرگذار و ناشناس جهان اسلام جوید؛ راویانی اثرگذار در بوم هایی که گذشت زمان، بقایای وجود تعالیم و مکاتبشان را محو کرده است.

«کتاب سُلَیم بن قیس هلالی» - که ترجمه فارسی آن با نام «اسرار آل محمد(ص)» منتشر شده، مشتمل بر روایاتی در انتقاد به سه خلیفه نخست و اثبات فضایل و حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) است. گفته می شود سلیم بن قیس (مؤلف این کتاب) از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) بوده است. اما طبق یک دیدگاه همه گزارش ها درباره سلیم به یک راوی ضعیف به نام ابان بن ابی عیاش برمی گردد. درباره وثاقت یا ضعف سلیم و نیز واقعی یا استعاری بودن او، دیدگاه های متنوعی اظهار شده است. در این مقاله بر پایه جستجوهای رایانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی نشان داده می شود که اطلاعات ما درباره سلیم به طور مستقیم یا غیرمستقیم به منقولات ابان بن ابی عیاش از او برمی گردد. بنابراین، اثبات وجود سلیم به عنوان یک شخصیت برجسته شیعی با اشکال مواجه است، گرچه واقعی بودن شخصیت او- تنها در اندازه یک راوی گمنام عراقی- محتمل است. همچنین، با نقد دیدگاه های مصحح کتاب سلیم (محمدباقر انصاری زنجانی) نشان داده شده که توثیق سلیم از ادله محکم برخوردار نیست.