محمدتقی سبزه ای

در سال های اخیر، خانواده های شهر کرمانشاه متأثر از عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژیکی با تغییرات چشمگیری در ساختار، کارکرد و نقش های سنتی مواجه شده اند که این تحولات نیازمند بررسی و سیاست های اجتماعی جدید است. مطالعیه حاضر با هدفِ مطالعیه جامعه شناختی تحولات خانواده در شهر کرمانشاه انجام شده است. پژوهش مبتنی بر رویکردی کیفی و تحلیل مضمون است. از تکنیکِ مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته در راستای گردآوری داده ها استفاده شده است. جامعیه آماری مشتمل بر مطلعین آگاه به موضوع خانواده (اساتید دانشگاه و کارشناسان حوزیه خانواده) است. در انتخاب نمونه ها از نمونه گیری هدفمند استفاده شد. در این مطالعه با توجه به اشباع داده ها، تحلیل ها براساس داده های جمع آوری شده از 16 نمونه انجام شده است. در تحلیل داده ها از روش شش مرحله ای براون و کلارک (2006) استفاده شده است. تعداد 83 مضمون اولیه، 22مضمون فرعی و11مضمون یا مقولیه اصلی (محوری) حول مقولیه هسته ای یعنی تحولات خانواده استخراج شد. یافته های جدید از مطالعیه تحولات خانواه در شهر کرمانشاه نشان از ضعیف شدن روابط خویشاوندی، تغییر در نقش و روابط اعضای درون خانواده به ویژه زنان و مردان، زیست مجردی و رواج سبک های جدید زندگی، توجه به حقوق فرزندان، شکاف نسلی و ارزشی داشته است.

در مقاله ی حاضر به بی شناسنامه ها به مثابه «دیگریِ آستانه ای» نگریسته شده است. امروزه این گروه از هم وطنان نه به خاطر جهان بینی، جنسیت یا زبان متفاوت بلکه به خاطر نداشتن شناسنامه به گروهی منزوی و طردشده در میان میلیون ها انسان بدل شده اند. با وجود این، تاکنون توجه چندانی به این گروه نشده است و تقریباً سکوتی همه جا حاضر در میان پژوهشگران علوم اجتماعی درباره ی گروه مورد اشاره وجود دارد. بنابراین، طرح این پرسش ضروری است: چرا جامعه شناسان ایرانی کمتر به مسائل این زندگی (زندگی دیگری/ فرد بی شناسنامه) توجه نشان داده اند و اغلب درباره ی شیوه زندگی بی شناسنامه ها سکوت کرده اند؟ در مقاله ی حاضر به قصد پاسخ به این پرسش به مطالعه ی نسبت میان جامعه شناسی و دیگری (آستانه ای) پرداخته ایم. به نظر می رسد که ریشه ی این سکوت در برخی گرایش های موجود در جامعه شناسی مسلط قابل پیگیری است. در واقع به قصد پاسخ به پرسش فوق به مطالعه ی برخی از مباحث نظریه پردازان مدرن پرداخته ایم و این مطالعه نشان می دهد که مهم ترین مسئله برای جامعه شناسی مسلط از آغاز پیدایش این رشته کشف قوانین و قواعد ثابت و تکرارشونده بوده است و بر همین اساس می توان گفت که این جامعه شناسی همواره سخنی درباره ی نظم بوده و هست. نخستین رانده شده از این قلمرو نیز همانا دیگری است.